aurpegi-babes

SARRERA DESBERDINA:

Kasko

Kaskoa buru-estalki gogorra da, burua kolpeetatik babesteko eta garezurreko traumatismoak saihesteko erabiltzen dena.^[1] Eskuarki, kopeta, buru gaina eta belarrondoak babesten ditu. Batzuetan kasko zeremonialak edo sinbolikoak erabiltzen dira, babes-funtziorik gabe.
Kirol anitzetan erabiltzen dira (irristaketa, txirrindularitza, automobilismoa, motoziklismoa, amerikar futbola, beisbola, izotz hockeya, eskalada...) eta baita arriskuko lanbide eta jardueretan (eraikuntzako eta meatzaritzako langileak, poliziak, militarrak, suhiltzaileak...) eta garraioan (motozikletak eta bizikletak gidatzeko) ere.
Borroka-kaskoak, aurpegia partzialki estaltzeko eta maskara ezberdinez apainduak, antzinakoak dira oso. Homerok Iliada-n deskribatu zuen basurde-letaginen kaskoa Mizenastar zibilizazioan erabili zen, K.a. XV. mende aldean.^[2] Antzinako Grezian, brontzezko kaskoak garatu zituzten, lepoa ere babesteko. Hopliten eta korintoarren kaskoek irekidura bertikal estua zuten aurpegian, eta beste bi begien parean. Begi-zuloen diseinuak, ikusteko ez ezik, etsaiak larderiatzeko ere balio zezakeen, gerlariari mamu itxura ematen baitzion.^[3]
Erromatar legionarioek kasko irekia erabiltzen zuten. Galea izenekoa larruzkoa izaten zen, eta cassis deitutakoa, berriz, metalezkoa. Aldaera ugari izan zen; Inperioaren amaieran, gainalde konikoa zuen, eta masailak, lepoa eta sudurra babesteko piezez horniturik zegoen. Oso antzekoa zen spangenhelma, Goi Erdi Aroan Europan oso erabilia izan zena.^[3]
Erdi Aroan zehar, osagarriak gehitu zitzaizkion spangenhelmari. Begi-babesak lehenik, Gjermundbuko kaskoan bezala (Norvegia, IX. mendea), eta sudurreko eta lepoko piezak geroago. Horrela iritsi zen XII. mendeko kasketari, buru osoa babesten zuena. Modelo batzuek gainalde laua zuten, eta beste batzuek konikoa; azken hauek babes hobea ematen zuten. Kasketak are gehiago hobetu ziren bisera jasogarriaren asmaketarekin.^[3]
XV. mendean, borroka-kasko arinagoak zabaldu ziren, hala nola barbuta, aurpegian T edo Y formako irekidura zuena, eta zelata. Hurrengo eboluzioa borgoinota izan zen, XVI. eta XVII. mendeetan oso erabilia izan zena; gainalde biribila zuen, altzairuzko gandor zabala eta masailetakoak.^[3] Kasko irekia eta gandorduna zen morrioia ere, XVI. eta XVII. mendeetan espainiar tertzioetako soldaduek janzten zutena.^[4]
XVII. mendearen amaieratik aurrera, kaskoen erabilera militarra gutxituz joan zen, su-armen kontrako babes handirik ematen ez zutelako. Alabaina, Lehen Mundu Gerran berriz erabiltzen hasi ziren, burua obusen metrailatik babesteko. 1915ean agertu ziren Frantziako Adrian eta Erresuma Batuko Brodie kaskoak,^[5] eta 1916an Alemaniako stahlhelm-a.^[6]
Segurtasun kaskoei dagokienez, urre meategietako langileek sortu zituzten. Meatzariek feltro gogorreko onddo-kapelak kotoiez betetzen zituzten, beren buruak meategi barruan erotzen ziren harrietatik babesteko. XX. mende hasieran altzairuzko kaskoak erabiltzen hasi ziren. Kasko horiei, barne esekidura sistema bat ere gehitu zitzaien, kolpeak moteltzeko. Beranduago, altzairua alde batera utzi eta termoplastikoz egiten hasi ziren. Era horretan, arinagoak eta erosoagoak bilakatu ziren.^[7]
Izan behar duten erabileraren arabera, kaskoen ezaugarriak oso desberdinak dira.