balazta

balazta

Balazta

Balazta, galga edo frenoak ibilgailuak gelditzeko edo abiadura txikiagotzeko balio du (normalean ardatz, transmisio-ardatz edo danbor baten abiadura).. Energia mekanikoa, energia zinetikoa zehazki, beroan edo lanean transformatzen dutenez, makinak direla esan daiteke, energia eraldatzen baitute, baina beste makina baten parte izan ohi direnez, haien elementutzat hartzen dira.
Beste era batean esanda, balazta batek ardatz bat dezeleratzen du, biraketaren aurka doan momentu erresistene bat sartuz.^[1]
Nola aplikatzen den balaztatze-indarra galderari erantzuten diote.
Tortsore erresistentea nola aplikatzen den galderari erantzuten diote.
Ezagutzen ditugun balazta gehienak marruskadura balaztak dira, lasterketa auto batzuetan izan ezik, beste ibilgailu guztietan erabiltzen direnak baitira. Marruskadura indarrak erabiltzen dituzte objektu baten mugimendua moteltzeko edo guztiz gelditzeko, horrekin, beroa sortuz.
Zinta malgu bat erabiltzen dute zilindro edo danbor birakari batean tentsioa sortu ahal izateko, eta zilindro hori gelditu nahi den ardatzari lotuta dago. Sortutako tentsioak marruskadura sortzen du, eta beraz objektuaren abiadura geldiarazten du. Beste era batean esanda, uhal bidezko balaztetan, palanka baten bidez eragindako uhal bat erabiltzen da tortsore erresistentea (Troz) sartzeko ardatzari solidario den diskoan. Tortsore hau, biraketaren kontrako norabidean agertuko da, balaztatzea eraginez.

Uhalaren mutur bat palankaren artikulazioari lotuta egongo da. Matematikoki aztertzerako orduan, ekuazioa, uhalaren oinarrizko ekuazioaren kasu berezi bat da non abiadura (v) = 0 den eta arku aktiboa, kontaktukoaren (α) berdina den.
${\displaystyle T_{1}A/T_{2}A=e^{\mu \alpha }}$
${\displaystyle T_{1}=b*r*p_{max}}$
${\displaystyle T_{roz}=(T_{1}-T_{2})*r}$
${\displaystyle F_{a}*a=T_{2}*m}$
${\displaystyle F_{a}*a=T_{1}*m}$
pmax, uhalaren banatze puntuan ematen da, T1 muturrean^[1]
Zintaren adarrek T1 eta T2 tentsioa dute.T1>T2 diskoa biratzean tiratzen duen adarrean geratzen da. Beraz, beste biraketa
norantzan, T1 eta T2 trukatu egiten dira.
2. Uhal bidezko balazta diferentziala
Uhalaren muturrak ez dira lotzen palankaren artikulazioarekin.
${\displaystyle T_{1}/T_{2}=e^{\mu \alpha }}$
${\displaystyle T_{1}=b*r*p_{max}}$
${\displaystyle T_{roz}=(T_{1}-T_{2})*r}$
${\displaystyle F_{a}*a=T_{1}*m_{2}-T_{2}*m_{1}}$
${\displaystyle F_{a}*a=T_{2}*m_{2}-T_{1}*m_{1}}$
Uhaleko muturrek T1 eta T2 tentsioak dituzte. T1>T2 diskoak biratzean tira egiten dion muturrean ematen da. Kontrako biraketa norantzan trukatu egingo dira T1 eta T2.
Troz garatzeko, Fa indar txikiagoa aplikatu behar da balazta diferentzialean sinplean baino, diferentzialaren palankaren momentuen orekan termino bat kentzen agertzen delako, eta ondorioz Fa-k balio txikiagoa izango du.
Kenketa negatiboa bada, Fa negatiboa behar da Troz garatzeko. Kontua da balaztak bakarrik balaztatuko duela (ardatza gelditu arte) Fa aplikatu beharrik gabe. Honi "autoblokaje" deritzo, eta itzulerarik gabeko sistema gisa erabil daikete, ardatzak biraketa-norantza batean libreki biratzea eragotzi nahi denean.
Zapatazko balaztek marruskadura-zapata bat erabiltzen dute, palanka baten bidez eragiten dena, ardatzarekiko solidarioa den disko batean marruskadura-pare bat sartzeko. Momentu erresistente horrek ardatzaren biraketaren kontra egiten du, eta balaztatzea eragiten du. Zapatazko balaztak kanpokoak ala barrukoak izan daitezke.
1. Kanpo-zapatazko balazta
Zapatak diskoaren kanpoaldean lan egiten duenean, zapata-balazta bat kanpokoa dela esaten da. Palankari Fa indar batekin eragiten zaionean, zapata diskoarekin kontaktuan jartzen da, Troz marruskadura-momentu bat sartuz, diskoa balaztatzen duena, eta, beraz, solidarioa duen ardatza.
Frogatzen da kontaktuko presioen banaketak forma sinusoidal bati jarraitzen diola (p/sinφ=konstantea), abiapuntutzat hartuta (φ=0º) palankaren artikulazioa eta ardatzaren zentroa lotzen diteun zuzena. Honela, presio maximoa disko-zapata kontaktu-puntuan agertzen da, non sinφ maximoa den, eta edozein punturen p presioa honela kalkula daiteke:
${\displaystyle p=p_{max}*{sin\varphi }/(sin\varphi )_{max}}$
Kontaktu-gainazaleko presio horiek dN indar normalak osatzen dituzte, eta hauek, aldi berean, μdN marruskadura-indarrak eragiten dituzte. Normalean, indar hauek adierazten dira, zapatak jasaten dituenak, zehazki; diskoak indar berak jasaten ditu, baina kontrako noranzkoan, akzio-erreakzio legearen arabera. Hain zuzen, μdN marruskadura-indar horiek dira diskoaren biraketaren aurka jartzen direnak, eta, beraz, diskoa balaztatzen duen marruskadura-momentu bat garatuz. Balaztatze-momentu horren balioa honakoa da:
${\displaystyle T_{roz}=\int r*\mu *p*dA=\int r*\mu *p_{max}*{sin\varphi \over (sin\varphi )_{max}}*b*r*d\varphi ={\mu *b*p_{max} \over (sin\varphi )_{max}}*\int r^{2}*sin\varphi *d\varphi =}$
${\displaystyle ={\mu *b*r^{2}*p_{max} \over (sin\varphi )_{max}}*(cos\varphi _{1}-cos\varphi _{2})}$
Ekuazio honetan, r diskoaren erradioa da, μ marruskadura-koefizientea, b zapata/diskoaren kontaktu-gainazalaren zabalera, eta φ1 eta φ angeluak dira zapata hasi eta amaitzeko, hurrenez hurren. Jakina, (sinφ)max-ek φ angelu bat izan behar du φ1 eta φ2 artean, eta angelu horrentzat izango da kontaktu-presio maximoa, aurrez aipatu bezala. Azaldutakoaren arabera, pmax balio horrek fabrikatzaileak emandako diseinu-datu bat izan behar du.
2. Barne-zapatazko balazta (danbor balazta)
Kasu honetan, zapatak diskoaren barnean egiten du lan. ^[1]
Disko moduko zilindro bat gurpilen ardatzetan lotzen da, hauekin batera biratuz, horrez gain, pintzak finkatuta daude, biratu gabe, eta pintza hauek diskoaren aurka ixtean, marruskadura sortzen dute, diskoaren ardatzaren abiadura gutxituz eta ondorioz, ibilgailuarena. Beste modu batean esanda, ardatzari axialki eragiten dioten pastillak erabiltzen dituzte marruskadura tortsorea sartzeko ardatzari solidario zaion diskoan. Tortsore honek ardatzaren biraketari kontra egiten dio, ardatza balaztatuz.
 
Balazten kalitatea markatzen duten ezaugarriak hurrengokoak dira.
ABS edo "Anti-lock Braking System": Autoetan eta beste ibilgailu askotan erabiltzen den sistema bat da non egoeraren araberabalaztatze indarra aldakorra bihurtzen duena, gurpilek errepidearekiko marruskadura galdu ez dezaten.
Balaztatze sistemarekin batera funtzionatzen du, bonba bat sartzen da sistema hidraulikoan eta gurpiletan jarritako sentsoreek gurpilen biraketan balaztatze zakar bat detektatzean, martxan jartzen da gurpilak blokeatu daitezkeela interpretatzen duelako, eta beraz, balaztatzea hobetuz.^[4]
"Balazta birsortzaile" edo KERS batek balaztatzean energia zinetikoa energia elektriko bihurtzen du, eta energia elektriko hau bateria edo kondentsadore batean gordetzen da, momentuan edo aurrerago erabili ahal izateko.
Trenetan, trena beraren energia iturri bihurtzen da, auto elektriko zein hibridoetan, aldiz, bateria zein kondentsadoreetan gordetzen da.
Ohiko balaztatze sistemekin batera erabiltzen da abiadura txikian ez duelako ibilgailua balaztatzeko eraginkortasun handirik.
${\displaystyle T_{roz}={I*(w_{o}-w_{f}) \over {t_{balaztatze}}}}$ non I, ardatzaren inertzia baliokidea den
${\displaystyle W_{roz}=\Delta {Ezinetikoa}={1 \over 2}*I*(w_{o}^{2}-w_{f}^{2})}$


Uhal bidezko balazta sinplea

Wikipediarekin konexio arazoren bat gertatu da: