emakida

SARRERA DESBERDINA:

Nafarroako Hiriarteko Garraioa

Nafarroako Hiriarteko Garraioa −NBus estilizatua− Nafarroa Garaia euskal herrialdean dagoen hiriarteko autobus sarea. Nafarroako lurraldea egituratzen duen garraio publikoaren sarea da, baina bere mugak gainditzen ditu, Gipuzkoa eta Araba bezalako probintziekin eta Frantziar eta Espainiar Estatuetako herriekin lotuz. Orduan, 29 linea ditu, lau emakiden barruan: Iruñea-Soria, Erdialdea, Erribera eta Sakana.
Sare berria 2019ko azaroaren 13an inauguratu zen NAV-001 emakidarekin, Iruñeko eta Soriako autobus geltokien artean, eta 2022ko martxoaren 23an Erdialdeko 16 lineak gehitu zitzaizkion, Tafalla erdialdetzat hartuta. Azken zabalkuntza 2023an, Erriberako (martxoan) eta Sakanako (maiatzean) emakideetari zegozkion lineekin. Sarearen jabea den Nafarroako Gobernuaren aurreikuspenak foru komunitateko biztanleguneen ia % 100era zabaltzea dira. Hala ere, zenbait operadorek kudeatutako beste 50 linea baino gehiago daude, bidaiariak herriz kanpo errepidez garraiatzeko sarea osatzen dutenak, eta linea bateratu berriekin ordeztuko dira pixkanaka.
Sareak 188 geldialdi eta 29 linea ditu gaur egun. Lurralde Kohesiorako kontseilari Oscar Chivitek iragarri zuen 2024an Baztan-Bidasoa, Pirinioak eta Estellerria eskualdeetako emakidak jarriko zirela martxan, eta 2025ean Larraun-Leitzaldeakoa eta Iruñerrikoa.^[1]
Emakida zaharretako konpainiek erabiltzen zituzten autobusek ez zuten inolako baldintzarik bete behar, zerbitzua normaltasunez emateko aukera izateaz gain. Horregatik, proiektatutako irudia enpresa bakoitzarena zen, eta ez zuen ematen sare edo sistema berekoa zenik. Hala ere, emakida berriak indarrean sartzean, Nafarroako Gobernua kontratistak baldintza gisa eskatzen du autobusak Nafarroako Hiriarteko Garraioa sarearekin identifikatzeko elementu bisual batzuk betetzea, edozein konpainiarenak direla ere.^[2]
Sarea identifikatzen duten koloreak gorria eta zuria dira. Hauen aukeraketa nabarmena da, gorria Nafarroako kolorea baita, bere banderan eta armarrian dagoen ia bakarra. Gainera, Nafarroako Gobernuaren logotipoak armarri gorriaren bertsioa erabiltzen du. Zuria elementu gorriak kolore horretako hondo baten gainean jartzeko erabiltzen da, ondo irakurtzeko moduan.
Beltza ez da identitate bisualaren kolore ofizial bat, idazkun gehienak kolore honetan egiten diren arren, hondo zuri baten gainean kontraste handia ahalbidetzen baitu.
Sarea ezagutzen den marka bisuala ez da « Nafarroako Hiriarteko Garraioa », baizik eta « NBUS » (NBus edo Nbus idatz daiteke, ofizialki letra guztiak letra larriz agertzen baitira), "Nafarroako autobusa" izen luzearen uzkurduratik datorrena.
Sarearen logotipoa Nafarroako armarriak osatzen du, zehazki Nafarroako Gobernuaren kolore bakarreko bertsioan, eta horrekin batera, « NBUS » inskripzioa eskuinean (n letra beltzez eta gainontzekoa gorriz) eta barra gorri bat ezkerrean, guztia hondo zuri baten gainean. Autobusetan, ezkerreko barra ez da logotipoan agertzen, hondoko margoan baizik.
NBus markarekin lan egiten duten ibilgailu guztiek Nafarroako Gobernuaren gidalerroak jarraitzen dituzte homogeneizatzeko. Kanpoaldeari dagokionez, autobusak gorriz margotuta daude aurrealdean, eta zuriz atzealdean. Bi zatiak, barra zuri batez eta gorri batez banatzen dira, autobusaren bi heren inguru, gorriz estalita daudelarik. Autobusaren alde zuriaren gainean, bi alboetan, sarearen logotipoa jarriko da, baina barrarik gabe, lehen aipatu bezala. Gainera, logotipoen gainean dauden leihatiletan, Nafarroako Gobernuaren logotipoa ageri da zuriz estanpatuta.
Ibilgailuaren atzealdea zuriz margotuta dago eta autobus sarearen logotipoa ere badu. Gauza bera gertatzen da Nafarroako Gobernuaren logotipoarekin, salmentan logotipoaren gainean agertzen baita.
Aurrealdea, berriz, gorriz margotuta dago. Hemen, zerbitzua ematen duen konpainiaren logotipoa kolore zuriz ageri da, bai eta kontratatutako enpresaren berezko beste elementu batzuk ere, hala nola autobus-zenbakia. Logotipo hori autobusaren alboetako gune gorrian ere ageri da, zuriz margotuta.
Eskariaren zerbitzurako ibilgailuetan, txikiak direnez, iman plaka bat eramango dute, sarearen logotipoarekin eta Nafarroako Gobernuaren logotipoarekin, bi alboetan. Guztiak zuriak dira.
XX. mendearen erdialdetik, autobusa trena eta tranbia gainditzen hasi zen, herritarrek bidaiatzeko garraiobiderik gogokoena bihurtuz. Hala, Nafarroa Garaian, autobusak Iruñeko tranbia-Iratiko trena eta Plazaolako trena desagerrarazi zituen, besteak beste, 1955ean eta 1958an. Autobus lineak alternatiba azkarragoak bihurtu ziren, modernitatearen ikur eta merkeagoak, ez baitzen beharrezkoa azpiegiturarik mantentzea. Gainera, orokorrean zerbitzu hobea ematea ahalbidetzen zuten, tren geltokiak, sarri, herriguneetatik urrun baitzeuden (ikus Kaparrotsuko geltokia edo Uitziko geltokia).
Nafarroako Foruetan zehaztutako garraioen eta azpiegituren arloko eskumen historikoei jarraiki, Nafarroako Foru Aldundiak hiriarteko bidaiari-lineen emakidak eman zizkien zenbait garraio-enpresari, esklusiboki jarduteko. Hasiera batean, 55 emakida ere eman ziren, XX. mendearen amaieran 42 izan zirelarik, ezabaketa eta lineen bategiteen artean. Administrazioak, askotan, hogeita hamar urte inguruko aldirako ematen zituen. Ondoren, aurreikusita zegoen emakida unean uneko beharren arabera berriz diseinatzea eta lehiaketa bat egitea eskaintzarik onena bilatzeko, autobideekin gertatzen zen bezala.
2000ko hamarkadan, Euskal Herriko hainbat herrialdek berrantolatu zituzten errepide bidezko hiriarteko garraio-zerbitzuak, kontrol handiagoa eta irudi bateratua emateko. Hori da Bizkaibusen (Bizkaia) kasua 1998an eta Lurraldebusena (Gipuzkoa) 2005ean. Ipar Euskal Herrian, Bearnorekin partekatutako sare berri bat sortu zen 2013an, Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoako hiri nagusiak lotzen zituena, baina ez, ordea, herri txikiak, batez ere Zuberoakoak eta, neurri txikiagoan, Nafarroa Beherekoak, garraio publikoko zerbitzurik gabe jarraitzen baitzuten.
Era berean, 2008ko krisi ekonomikoaren eztandak autobus-zerbitzuak murriztea eragin zuen, eskariak behera egin zuelako. Horiek erabiltzen zituzten bidaiari bakarrak beharragatik ziren, eta alternatiba hobea aurkitzen zutenek, aukeratu egiten zuten, zerbitzuak 1950eko hamarkadako ikuspegiarekin diseinatuta baitzeuden, ez XXI. mendekoak, kontzesio guztiak duela urte batzuk iraungi baitziren, baina inongo gobernuk ez zituen berritu.
Hori dela eta, Nafarroako Gobernuak Nafarroa Garaiko hiriarteko garraioaren egoera erabat berritzeko plan bat garatzea erabaki zuen, Gipuzkoa eta Bizkaiko arrakasta handiekin parekatuz, bakoitzak bere sarearekin. Horretarako, Nafarroako Bidaiarien Garraiorako Plan Integrala (NBGPI) dazten hasi zen, inplikatutako erakunde eta elkarteekin batera, sarearen estaldura foru komunitateko ia herri guztietara zabaltzeko asmoz.^[3]
Plana 2018ko urtarrilean aurkeztu zitzaion Nafarroako Parlamentuari, eta hil berean onartu zen. Nafarroako Gobernuari agindu bat eman zitzaion bere agintepeko autobus-emakida guztiak berritzeko eta erkidegoan garraio publikoa hobetzeko.^[4]
2018ko maiatzaren 5ean, Lurralde Kohesioko departamentuaren eta NBGPIren lanarekin bat etorriz, Nafarroako Gobernuak, Garapen Ekonomikoko departamentuaren bidez, lizitaziora atera zuen NAV-001 sare berriaren lehen emakida, Iruñea Soriarekin lotuko zuena, VNA-019 emakida zaharra ordezkatuz.^[5]
Azkenik, 2019ko azaroaren 13an, emakida berria jarri zen martxan, Nafarroako Gobernua NBGPIren arabera prestatzen ari den kontzesio serie berriko lehena. Enpresa esleipenduna Conda izan zen, Alsaren filiala. Emakida hori, Iruñea eta Soria artean, NBus markarekin lan egiten duen lehena da, eta, beraz, Nafarroa Garaia Euskal Herriko errepide bidezko hiriarteko garraio-sare bat duen azken herrialdea da, nahiz eta oraingoz osatu gabe egon.^[6][7] Arabak 2015ean egin zuen Araba Busekin^[8] eta Ipar Euskal Herriak sare bat izan arren, bere sarea hobetu zuen Transports 64 desagertu eta Txik Txaken Car Express sortu ondoren.^[9]
2020ko abuztuan, Bernardo Ziriza Nafarroako Gobernuko Lurralde Kohesiorako kontseilariak iragarri zuen bere departamentuak laster lehiaketara aterako zuela NBus sarerako aurreikusitako hamar emakiden bigarren esleipena: NAV-002, Erdialdeari dagokiona. Kontzesio berrian Orbaibarreko herri ugari agertuko lirateke, orduan garraio publikorik gabe. 3 line nagusiak, 6 eskualdeko lineak eta 7 tokiko lineak sortuko lirateke. Tafallan, gainera, osasunetxeraino zabalduko litzateke zerbitzua, eta Tafallako hiribusa jarriko litzateke.^[10]
2021eko maiatzean, Hermanos Arriaga eta Interbus enpresek osatutako Aldi Baterako Enpresa Elkartea NAV-002 emakidaren zerbitzuak 6 urtez emateko aukeratua izan zela iragarri zen. Emakida hori ustiatzen hasteko 2021eko abendua jarri zen epemuga gisa.^[11][12]
Hilabete geroago, Nafarroako Gobernuak hirugarren emakida atera zuen lizitaziora: NAV-003, Erriberari dagokiona.^[13] Gauza bera gertatu zen handik gutxira Sakanako NAV-004rekin, zehazki irailean.^[14]
2022ko martxoaren 23an, azkenean, Erdialdeko NAV-002 emakida jarri zen martxan, zerbitzua ematen zuten lineak ordeztuz.^[15]
2023ko martxoaren 1ean, azkenean, Erriberako NAV-003 emakida jarri zen martxan, zerbitzua ematen zuten lineak ordeztuz. Lehiaketa hori Hermanos Arriaga eta Interbus enpresei ere esleitu zitzaien, eta horiek Interes Ekonomikoko Elkarte (A.I.E.) gisa eratu ziren, Nafarroa Garaian modu bateratuan jarduteko eta etorkizunean emakida gehiago eskuratu ahal izateko.^[16] NAV-004 emakidari dagokionez (2023ko martxorako ere iragarri zen), ez zen horren inguruko iragarkirik egin, eta, beraz, ez zen zerbitzuan sartu. Burutzapena La Burundesa, S. A. U. enpresari agindu zitzaion.^[17] Azkenik, Sakanarako emakida 2023ko maiatzaren 4an inauguratu zen.^[18]
Gaur egun, sarea 3 eragileek osatzen dute, eta guztira 4 enpresak osatzen dute.
Sareak Nafarroa Garaiko udalerri guztiei eman nahi die zerbitzua, Petilla Aragoiri izan ezik. Izan ere, gaur egun ez dago udalerria seribizatzen duen autobus-linearik, eta, Aragoiko lurraldeko barrendegia denez, han geldialdia duen edozein linek Aragoiko lurraldea zeharkatu beharko luke. Arazoa da garraio-linea batek bi herrialde edo probintzia zeharkatzen baditu, linearen zatirik handiena duen administrazioak administratzen duela, eta, nolanahi ere, Aragoiko Gobernua izango litzatekeela, ezinbestean, bere kargu hartuko lukeena.^[22]
Nafarroa Garaiari ez ezik, Araba, Gipuzkoa, Lapurdi eta Nafarroa Beherea euskal herrialdeei eta espainiar Errioxa, Soria eta Zaragoza eta frantziar Bearno probintziei ere ematen die zerbitzua.
Sare berriak 10 emakida ditu, eta Nafarroako Gobernuak diseinatu ditu, Nafarroa Garaiko biztanleguneen % 100i estaldura emateko. Aurrekoek ez bezala, emakida berriek linea asko dituzte, NAV-001 emakidaren ildo bakarretik NAV-002 emakidaren 16 lineetara doazenak. Pixkanaka-pixkanaka jarri ziren zerbitzuan, 2019ko azaroaren 13tik, NAV-001 emakida zerbitzuan jarri zenetik 2023ra arte, NAV-003 eta NAV-004 emakidak egin ziren arte.
Hiru line mota daude: nagusiak, eskualdekoak eta tokikoak. Line nagusiak Iruñea eta "hiri nagusiak" lotzeko diseinatuta daude, horiek baitira Nafarroako eskualdeetarako erreferentziazko hiriak. Eskualdeko lineak "hiri nagusi" horiek eskualdeko herriekin lotzen dituzte, eta Iruñera joateko enborreko lineekin konektatzea ahalbidetzen dute. Azkenik, tokiko lineak eskariaren araberako lineak dira, eta, beraz, noizbehinka baino ez dute zerbitzua. Herri txikiak beren erreferentziazko herriekin lotzen dituzte, "hiri nagusiak" izan daitezkeenak edo ez.
Jarraian, gaur egun indarrean dauden emakida berri guztien ildoak jasotzen dituen mapa ageri da, linea nagusiak, eskualdekoak eta tokikoak bereizita:
NBus sarekin lan egiten duten ibilgailu guztiek Nafarroako Gobernuaren gidalerro hauek jarraitzen dituzte homogeneizatzeko. Gaur egun, 26 ibilgailu aritzen dira sarean, eta honako hauek dira:
Nafarroako Hiriarteko Garraioaren tarifak egindako distantziaren arabera zehazten dira; gutxieneko prezioa 1,35 €. Txartelaren prezioak plaza bat bermatzen du ibilbidea egiteko behar diren linea guztietan, hau da, line-aldaketak barne.
Horrela, Nafarroako Gobernuak emakida bakoitzeko kilometro bakoitzeko gehieneko kostua zehazten du, txikiagoa edo berdina izan daitekeena, baina inoiz ez handiagoa. Prezio hori orientagarria baino ez da, azken prezioari eragiten dioten iraunkortasun-irizpideetara ere egokitu behar baita.
Prezio finkoak bi deskontu posible baino ez ditu: familia ugaria eta gazte-txartela. Familia ugariaren txartela aurkeztuz gero, prezio finkoaren % 20ko (orokorra) edo % 50eko (berezia) deskontua lor daiteke. Nafarroako Gobernuaren garraio-txartel gaztea aurkezten bada, prezio finkoaren gaineko % 20ko deskontua emango da. Bi aukerak konbinagarriak dira, eta % 70eko deskontua ere lor daiteke.
Gaur egun, honako ordainleku hauek onartzen dira sarean:
Nafarroako Gobernua txartel bakar intermodal bat garatzen ari da Nafarroa Garaian, BARIK Bizkaian eta MUGI Gipuzkoan bezala. Hori dela eta, autobus guztiak prest daude etorkizunean kontakturik gabeko ordainbide bat ezartzeko. Hasieran, haririk gabeko txartela izango da.^[27]
Bernardo Ziriza Lurralde Kohesioko kontseilariak 2021eko martxoan Nafarroako Parlamentuan adierazi zuenez, bere departamendua txartel bakarra instalatzeko aukera ezberdinak aztertzen ari zen.^[28] Prozesu hori, gutxienez, 2016koa da, garai hartan Ekonomiaren Garapen eta Lehiakortasun sailburu zen Manu Aierdik garraio-txartel bakarraren proiektua lizitatuko zuela iragarri zuenean. 2017rako prest egongo zela esan zuen, inoiz gertatu ez zena.^[29]
Nolanahi ere, txartela bateragarria izango da Herritar Txartelarekin, Eskualdeko Hiri Garraioaren autobusetan erabiltzen denarekin, baldin eta ez bada hobetzen. Era berean, hainbat ahotsek eskatu dute Nafarroa Garaia osorako ordainketa bakarreko bide berriaren ezarpena aprobetxatzea Euskal Herriko gainerako herrialdeetako txartelak ere onartzeko, hala nola MUGI, BAT eta BARIK.^[30]
Hemen jasotzen dira Nafarroako Gobernuak garraio-linea ezberdinetako bidaiariei buruz emandako datuak. Emakida berrien arabera multzokatzen dira, nahiz eta berritu aurreko egunetan emakida-zerbitzu zaharraren datuak apuntatzen diren:
Oharra: atal hau osatu gabe dago.
Sare zaharra 39 emakidetan egituratzen zen, XX. mendearen erdialdean Nafarroako Foru Aldundiak garraio konpainia ezberdinei emandakoak. Hasiera batean, 30 urte inguru irauteko pentsatuak izan ziren, baina hauek bi alditan berrituak izan ziren, sekula iritsi ez ziren kontzesio berri batzuk idazteko zain. Pixkanaka desagertu ziren, Nafarroako Gobernuak prestatutako 10 emakida berriak zerbitzuan jarri ahala.