etekin

SARRERA DESBERDINA:

Mozkin

${\displaystyle Mozkina=Sarrerak-Gastuak}$

Ekonomian, mozkina eragiketa edo jarduera ekonomiko batean lortzen den etekina da. Funtsezko aldagaia da enpresan; izan ere, ekonomian, enpresek beren mozkinak maximizatzea bilatzen dutela esan ohi da. Oro har, honela kalkulatzen da:
Ekuazio horretako bi elementu nahasi ohi dira: mozkina eta sarrerak. Diru-sarrera, izan ere, jasotzen den diru guztia da, baina sarrera jaso duenak hainbat gastu ditu, eta, horregatik, diru-sarrerei gastu horien balioa kenduta eskuratuko da etekina, hau da, eragiketa guztien ondoren duen diru gehigarria. Enpresentzat garrantzitsuagoa da mozkina maximizatzea sarrera maximizatzea baino, lehenak gastuen minimizazioa ere adierazten duelako. Ondorioz, batzuek mozkinak eta irabazia bereizten dituzte^[1].
Ikuspegi orokor batetik, nazio baten ekonomiaren balioan, salgaien edo aberastasunaren sorkuntza mozkin ekonomikoaren adierazle bat da. Hori ez da beti gizabanakoak kasuan (ikus beherago).
Azterketa ekonomikoak, fisiokratetatik abiatuta, mozkin ekonomikoa bi ideiatan banatu ohi du, elkarrekin lotuta baina ez baliokideak: mozkin materiala —honela kontzeptualizatua: ondasun ekonomiko fisikoen gehikuntza edo nazio baten aberastasuna— eta gizabanakoen diruzko mozkina edo diru-aberastasuna.
Hala, adibidez, David Ricardok, 1814an idazten, honela dio: «Gizabanakoek ez dute beren irabazia ekoizpen materialaren bidez zenbatesten, baina nazioek etengabe egiten dute. Orain, 1814an ditugun salgaiak salgai-kantitate bera izango bagenu 1815an, nazio gisa ez ginateke aberatsagoak izango, baina diruak balioa galdu izan balu, (salgai) horiek diru gehiago balioko lukete, eta gizabanakoak 'aberatsagoak' izateko joera izango lukete»^[2].
Fisiokratek eta klasikoek aberastasun materialaren gehikuntza gainbalio gisa kontzeptualizatzen zuten. Gaur egun, ekonomialariak balio erantsia izendatzen dute.
Gizabanakoen edo eragile ekonomikoen aberastasun monetarioa handitzea irabazi gisa izendatzen da normalean.
Kontuan izan irabazi kontzeptuak barne hartzen dituela: kapitalaren ordainsariak (inbertitutako diruen irabazia edo akziodunen irabazia barne) zein natur baliabideengatik (errenta barne) eta lanekoengatik lortutakoak (soldatak barne, «enpresaburuak bere enpresarentzat egiten duen lanaren ekarpenagatik», hau da, kudeaketa- edo enpresa-funtzioagatik).
Azterketa ekonomikoaren arabera, zenbateko horiek guztiek osatzen dituzte gastu osoak, zeinek berdintzen duten klasikoek produktu baten prezio naturala deitutakoa: «Edozein produkturen prezioa ez bada aski lurraren errenta, eskulanaren soldatak eta horiek prestatzeko, egiteko eta merkatura garraiatzeko erabilitako kapitalaren onurak ordaintzeko bere tasa naturalen arabera, salgaia prezio naturala dei dakiokeenaz saltzen da»^[3].
Ikuspuntu horretatik, beraz, zerbait ekoiztean gastatutakoaren eta saltzeko prezioaren arteko diferentzia da mozkina. Askok, kapitalista edo enpresaburua produktoretzat hartuta, mozkin terminoa kapitalaren ordainketarako gordetzen dute.
Enpresa indibidualen kasuan, oro har, eta ekoitzitako guztiak jardueran parte hartzen dutenei banatutako kopuruak berdintzen dituela kontuan hartuta, batzuk, batez ere kontabilitatearen ikuspegitik, enpresen etekinak zero direla ondorioztatzen dute. Izan ere, argudiatzen da, ezen sortutako guztia gastatutako guztiaren baliokidea dela, eta, beraz, ez dago aberastasunaren gehikuntzarik, ez orokorra, ez banakakoa: faktore desberdinen ordainsariak haien erabileraren edo 'higaduraren' baliokide dira.
Maila makroekonomikoan, onura, oro har, jarduera ekonomikoek gizarte batean sortzen duten aberastasunaren edo aurrerapenaren gehikuntza gisa kontzeptualizatuta dago. Balio erantsiaren bidez neurtzen da; Balio erantsi gordina eta BPG.
Maila mikroekonomikoan, irabaziak neurtzeko modurik ohikoena kostu/etekin analisia da. Ikuspuntu horretatik, kasurik ohikoenean, jardueraren produktuek duten balioaren eta horretan erabili ziren intsumoen arteko aldea aztertzen da, gainerako eragiketa-gastuak ere kenduta. Kostuaren adierazpenean, enpresak erabiltzen dituen ekoizpen faktore guztiak sartu behar dira, beren merkatuko prezioan baloratuak.
Enpresak, produkzio bizitza banatzen duen ekitaldi ekonomiko bakoitzean, emaitza positiboa edo negatiboa izan dezake; lehenengo kasuan, lortutako irabazia da, eta, bigarrenean, sortutako galera.
Enpresaren emaitza, funtsean, enpresaren xede nagusia osatzen duten jardueratik edo jarduera espezifikoetatik dator (ustiapenaren emaitza), baina kontuan hartu behar da noizbehinka edo noizean behin egiten diren jardueretatik datorrena ere, eta, orduan, gauza irregulartzat hartzen dira.
Enpresa baten jarduera beste unitate ekonomiko batzuen ekintzekin zerikusia duen multzo ekonomiko baten barruan egiten da. Kanpoko mundu horretatik, baliabide edo intsumo multzo bat behar da, bere plan ekonomikoetarako egokiak direnak eta produktu edo outputak sortuko dituztenak eta zenbait unitate ekonomikotan inputak izango direnak; beste batzuentzat, berriz, berehalako kontsumoko ondasun edo zerbitzuak izango dira.
Inputak output bihurtzeko, enpresak faktore-merkatuetara joko du, produkzio prozesurako behar den hornidura lortzeko. Kontraprestazio gisa, enpresak ekoizpen faktoreei banan-banan ordaintzen die parte hartu duten agente edo elementuen arabera (soldatak, interesak, alokairuak, etab.), horrela banakako diru-errentak sortuz (soldatak, interesak, alokairuak, dibidenduak, etab.), eta, beraz, produktu nazionalean parte hartzeari aurrea hartuz, zeren faktore horiek beren jarduera egiten baitute eta ordainsaria produktua eskuratu aurretik jasotzen baitute.
Enpresak, sortutako ekoizpenari, irteera ematen dio salmenta-merkatuen bidez. Horren truke, aurreratutako balioak berreskuratzeko, finantza-baliabide batzuk lortuko ditu, gehi soberakin bat. Soberakin hori izango da ekoizpen-prozesuaren antolaketaren eta zuzendaritzaren eta bere gain hartutako arrisku tekniko ekonomikoaren konpentsazioa; bestela esanda, soberakin hori bere mozkina da.
Etekina zehazteko funtsezko tresna kontabilitatea da. Kontabilitatea zehazteko (ekitaldiko etekina edo galera) bi prozedura erabil daitezke: lehenengoa, behaketaren aldia bukatzean enpresak duen ondarearen balioaren eta aldi horren hasieran zuen ondarearen arteko aldea aurkitzea (kenduz, hala badagokio, aldi horretan egindako ekarpenak eta gehituz egindako funtsen kenketak), suposatuz baldintza makroekonomikoek irauten dutela eta, betiere, enpresa-kapitalaren eraginkortasunari eusten diotela, hau da, diruaren balioari eutsiz, ekoizpen-ahalmenari edo kapitalaren eraginkortasunari eutsiz eta likidazio-balioari eutsiz.
Emaitza zehazteko bigarren prozedura da enpresaren emaitzaren eraketan zeinu desberdinekin batera gertatzen diren bi korronteak kontuan hartzea eta zuzenean neurtzea, eta horiek ere neurketako diru-patroi berarekin balioestea.
Bi korronteak kontabilitateko prozeduren bidez balioesten dira, izandako diru-sarrera, kostu eta errendimenduak periodifikatuz eta egotziz.
Hala ere, enpresaren emaitza, termino absolutuetan, bizitzaren amaieran baino ezin da ezagutu, etorkizuneko galeren behin-behinekotasuna desagertu denean, hartutako konpromisoak bete direnean eta produkzio-ahalmenari eusteko beharra bertan behera uzten denean; emaitza enpresaren hasierako unean inbertitutakoaren balioaren eta haren likidazio-balioaren arteko aldea izango da, bi une horietan diruak balio desberdina duela kontuan hartuta.
Baina urtero mozkin banagarri bat zehazteko beharra saihetsezina da, eta legeria berak arautzen eta babesten du; izan ere, aurrezpen pribatua atzeratu egingo litzateke ekoizpen-prozesu luzeetara joatetik etekinak jasotzeko zain egon beharko balu. Orduan, enpresaren bizitza, nolabait, periodifikatzeko beharra sortzen da, ekoizpen-prozesuak normalean aurrera egitean onurak banatu ahal izateko. Horrela sortzen da aldizkako mozkin erlatibo eta banagarriaren nozioa, inbertsio pribatuaren pizgarria dena eta kontabilitateko laguntzaren funtsezko xedea dena.
Hala ere, aldizkako edo ekitaldiko emaitza ezin da izan, inola ere, kontabilitateko eragiketa-mekanika baten ondorio automatikoa. Ekitaldiaren emaitza, aldiz, enpresaren ekonomia-gertaerari berari buruzko zenbait premisa ezartzearen eta balorazio-irizpide erlatiboak aplikatzearen ondorioa da. Irizpide horiek gertaeraren kontularitza hartzeko prozesuari buruzko informazioa emango dute.
Teoria ekonomiko klasikoan, ahalik eta etekin handiena lortzea izan da enpresen helburu nagusia, baina, gaur egun, zalantzan jarri da onura maximoarekiko begirunea. Izan ere, helburu berriak sortu dira irabazien zati bat murriztu duten enpresen barruan, hala nola hazkundearen eta merkatu-boterearen helburuak, ingurunearekiko egonkortasun- eta moldagarritasun-helburuak eta gizarte-izaerako edo kolektibitaterako zerbitzu-helburuak. Baina onura maximoaren kontzeptua ere zalantzan jarri da mozkinaren kontzeptuan sakontzen denean eta enpresa baten irabazia zehazki neurtzeko enpresa horren bizitzaren amaieran bakarrik ezagutu daitekeela egiaztatzean, hau da, enpresa izateari uzten dion unean. Hala ere, arrazoi askorengatik, enpresak behartuta daude mozkinak urtero periodifikatzera. Aldizkakotze hori da onura kritikatzeko arrazoi nagusietako bat enpresa baten portaeraren neurri gisa^[4].
Finantzen aldetik irabazi positiboak dauden bezala, irabazi negatiboak ere badaude. Gordon J. Alexander, William F. Sharpe, Jeffery V. Baileyren Inbertsioen oinarriak liburuak kontzeptu horiek aipatzen ditu.