lurzoru

Lurzoru

Lurzorua lurrazalaren kanpo geruza da, biziaren euskarria dena eta batez ere materia organikoz, mineralez, likidoz, gasez (nagusiki, airea) eta izaki bizidunez osatua. Eguneroko hizkeran, baina baita ere nekazaritzan, lorezaintzan eta ingurumen zientzatan, gai honi lurra esaten zaio. Hortik datorkio gure planetaren izena: Lurra.
Lau funtzio garrantzitsu betetzen ditu: landareen euskarri nagusia; ur gordailu, hornidura eta araztea; Lurreko atmosferaren aldatzailea eta organismoen bizileku. Eta horiek guztiek lurra eraldatzen dute era berean.
Lurra bizirik dago^[1] eta egitura espazial ugariz osatua dago (horizonteak, errizosfera, makro- eta mikro-agregakinak eta abar. Dimentsio fraktal honek tamaina askotako organismo ugariren koexistentzia ahalbidetzen du eta bioaniztasun aberatsaren euskarri bihurtu animalientzat, landareentzat eta mikrobioentzat^[2].
Lurzorua aztertzen duen zientziei pedologia (morfologiaren ikuspuntutik) eta edafologia (biziaren ikuspuntutik) esaten zaie. Lurzorua soertzen deneko prozesuari pedogenesia esaten zaio.
Lurzorua harri amaren disgregazioaren ondorioz sortzen den geruza multzoa da. Geruza horiei horizonte deritze.
Lurrazaleko hainbat sistemen interfasean dago lurzorua: litosfera (lurzoruko mineral-ekarpena ematen duena), atmosfera, hidrosfera eta biosfera (azken hirurek mineral matrizea aldatzen dute lurzorua eratuz). Modu sinple batean lurzoruen eraketa etapa hauetan ematen dela esan daiteke:
Gainjarritako geruzen egitura bat eratzen da, konposizio kimiko eta biologiko mugatua duena. Zonaldearen sistemen arabera (litologia, erliebea, klima, biota) eta bere elkarrekintzen arabera lurzoru mota ezberdinak emango dira.
Arroken meteorizazio kimiko eta alterazio mekanikoaren ondorioz alterazio mantu bat eratzen da, elubioia. Elubioia hegal garraio mekanismoei esker bere jatorritik garraiatua bada kolubioia deritzo.
Kolubioiaren materialen gainean lurzoruak garatu daitezke; kolubioi materialen alterazio fisiko, kimiko eta biologikoaren ondorioa lurzorua da. Lurzoruaren baitan maila horizontal ezberdinak edo horizonteak agertzen dira.
Lurrak lau osagai nagusi ditu (ehunekoak ohiko lurrrarenak^{[3] [4]}):
Tamaina desberdineko harri amaren zati edo partikula eraldatuak dira. Partikula koloidal ugarienak buztinak dira.
Landare eta animaliengatik eratorritako materia organikoak humifikazio eta mineralizazioa prozesuak jasaten ditu. Mikrofaunak (artropodoak) lurrustela zatitu eta materia mineralarekin nahastu egiten du. Bakterioek eta onddoek hondakin organikoak deskonposatzen dituzte mineral disolbagarriak askatuz: CO2, nitratoak, fosfatoak, amoniakoa. Hauekin batera azido humikoak eratzen dira.
Mineralizazioa eta humifikazioaren ondorioz lurzoruko zati organikoa bi eratara ager daiteke:
Lurzorua elementu fisiko, kimiko eta biologiko multzo konplexu batez osatua dago, hau kontinenteen gainazalean garatzen diren bizitzaz konposatzen da. Lurzorua biota berezi (mikroorganismo eta animalia txiki) baten habitata da, edafon izenekoa. Lehorreko gainazaletan ematen da, urpeko ekosistemetan normalean ez da ematen.
Biologiaren ikuspuntutik lurzoruaren ezaugarri garrantzienetariko bat bere iragazkortasuna da, hau porositatearekin, egiturarekin eta konposizio kimikoarekin estuki lotua dago. Lurzoruek landareak elikatzeko behar dituzten elementu mineralak bere baitan gordetzen dituzte, hauek hondar organikoen degradazioaren bidez askatzen dira. Lurzoru on bat nekazaritza jardueretarako egokia da.
Ingurumenean lurzoru konplexuenek eta lodienek biomasa eta bioaniztasun handiko ekosistemak laguntzen dituzte, eta hauen produktu eta baldintza dira. Ekosistemen hierarkiaren arabera, lurzorua ekosistema bat da eta aldi berean parte hartzen duen sistema ekologikoaren azpisistema bat.

Wikipediarekin konexio arazoren bat gertatu da: