prestaketa

SARRERA DESBERDINA:

Aswango presa

Asuango presa 1956an proiektatutako megaeraikuntza da. Egiptoko gobernuak eta sobietar gobernuak eraiki zuten 1959tik 1970era bitarte, Nilo Behereko lurraldean ibaiaren emaria bat-batean handitzearen ondorioz gertatzen ziren uholdeekin amaitzeko.^[1] Gamal Abdel Nasser lehendakaria arduratu zen haren eraikuntza bultzatzeaz eta proiektua ongi eramateaz. Horretarako, gerra hotzean maniobra politikoa egiteko gaitasun handia erakutsi zuen. Hala, estatubatuarrek presaren proiektuari hasierako laguntza kendu ziotenean, Sobietar Batasunarekin interesak bateratu zituen. Sobietar Batasunak proiektuaren kostu osoaren heren bat babestu zuen, eta, horrez gain, aholkularitza teknikoa eta eraikitzailea eman zuen presa amaitzeko.^[2]
Urtegiari izena ematen dion Asuan hiria Niloren eskuinaldean dago, lehen katarataren ondoan. Eremu honetan bi presa eraiki dira: Asuango Presa Garai berria eta presa txiki eta zaharrena, Asuango presa edo Asuango presa txikia.^[1] Asuango presa txikia britainiarrek eraiki zuten. 1902an amaitu zen, 30 metroko altuera zuen eta urtebeterako soilik gorde zezakeen ura. Niloko ur-goraldiek gainezka egin ohi zuten. Egiptoko populazioa hazi eta teknologia handitu ahala, uholde guztiak kontrolatzeko gogoa eta gaitasuna garatu ziren, eta, beraz, nekazaritza-lurrak eta garrantzi ekonomikoko kotoi-laboreak babestu eta lagundu ziren. Asuango presa handiak urtegian metatzen duen kantitatea asko handitu denez, uholdeak kontrolatu egin daitezke, eta ura urte batzuetan aska daiteke.^[2]
Niloak gainezka egiten zuen urtero Ugandatik eta Sudandik zetozen urak Nilo Behererantz joaten zirenean udan. Antzinatik, ur-goraldi horiek ibai ondoko lurrak ibar emankor bihurtu zituzten, nekazaritzarako aproposa, lurzoruan mantenugaien eta mineralen sedimentua, lohia, uztean.
Hala ere, ur-goraldien mailaren alternantzia aurresanezina zela eta, uzta osoak galdu ziren urpean edo lehortean, eta, ondorioz, gosea zegoen herrian. Hori dela eta, beharrezkotzat jo zen presa bat eraikitzea uholdeen maila arautzeko, labore-lurrak eta kotoi-eremuak babesteko.^[2]
1882an Egipto inbaditu eta gero okupatu ondoren, britainiarrek Nilo ibaian lehen presa eraikitzen hasi ziren. Britainiarrek 1899an hasi zuten eraikuntza, eta 1902an bukatu. Hasierako diseinuak 1.900 m-ko luzera eta 54 m-ko altuera zuen, eta laster ohartu zen desegokia zela; beraz, bi fasetan handitu zen altuera: 1907tik 1912ra eta 1929tik 1933ra.
Asuango beheko presa grabitate-presa gisa diseinatu zen, harlangaitzezko kontrahormekin. Kontrahormen sekzioek ate ugari dituzte, eta ate horiek urtero irekitzen ziren uholdea eta mantenugai asko zituzten sedimentuak pasatzen uzteko, baina ez zuten biltegiratze hidraulikorik gordetzen. Presa obra-hondakinezko harlangaitzez egin zen, eta granito gorrizko harlanduz estali zen. Eraiki zutenean, Asuango beheko presa munduko harlangaitz-presa handiena zen. Diseinuak nabigatzeko esklusa bat ere bazuen mendebaldeko ertzean, itsas garraioa ibaian gora bigarren katarataraino igaro zedin; lehen, berriz, lurreko garraioa behar zen.
Presa gainezka egiteko zorian egon zenean (1946), altuera hirugarren aldiz handitu beharrean, beste presa bat eraikitzea erabaki zen, zortzi kilometro gorago.^[2]
1956an, Gamal Abdel Nasserren gobernu egiptoarrak iragarri zuen presa berri bat eraikiko zutela Asuanen, eta hori mehatxu larria izan zen nubiar monumentuentzat.^[2]
1952an Ofizial Libreak buru zituen iraultzaren ondoren, Egiptoko Kontseilu Iraultzaileak, Muhammad Naguib jenerala buru zuela, Nilo ibaian presa berri bat eraikitzeko erabakia hartu zuen. Adrian Daninos ingeniari grekoegiptoarrak hartu zuen bere gain.
Proiektua 1952an hasi bazen ere, 1956an Gamal Abdel Nasserren gobernuak behin betiko bultzada eman zion Asuango presa handiaren eraikuntzari. Gamal Abd al-Naserrek Iraultzaren filosofian (Falsafat al Tawra) adierazitako idearioak hiriko klase ertainaren ideal berdintsuak islatzen zituen. Bertan esaten zuen jarraitu beharreko bidea «independentzia politiko eta ekonomikoa» dela. Hori nabarmen islatu zen erregimen berriak 1953 eta 1957 urteen artean hartutako erabakietan, independentzia eta estatu nazional baten eraikuntza nabarmenduz. Estatu horretan, tropa britainiarren ebakuazioa zen berehalako xedeetako bat, eta helburu hori lortu zen 1954ko urriaren 10ean Londres eta Kairoren arteko akordioaren ondoren.^[3]
Ideologia hori modu praktikoan islatu zen Asuango presa handia eraikitzean. Suezko kanalarekin batera eraiki zen, Egiptoren independentziaren sinbolo gisa, eta horregatik garrantzi handia hartu zuen proiektuak Nasser-en gobernuarentzat.  Hala ere, Egiptoko ezezkoa Bagdadeko Itunari lotzeari eta Estatu Batuak eta Britainia Handia buru zituen bloke kapitalistaren eragin-orbitan sartzeari, eta horrek Ekialde Ertaineko anglo-amerikar estrategia aldatzea ekarri zuen.
Amerikako errepresalia presio ekonomiko bihurtu zen Nasser-ek laguntza tekniko eta finantzarioa behar zuenean Asuango presa eraikiz herrialdea modernizatzeko.^[3]
Azkenik, 1956ko uztailaren 26an, AEBek eta britainiarrek Asuango presa handiaren finantziazioan parte hartzeari uko egiteak —Munduko Bankuak baldintza hori eskatu zion Egiptok eskatutako mailegu bat emateko— Suezko kanala nazionalizatzea ekarri zuen, eta horrek, ekonomiaren aldetik, diru-iturri garrantzitsua izan zen Egiptorentzat, Kanalaren ordainketen bidez, eta politikan, nazioaren subiranotasuna suspertzea.^[4]  
Egoera horren aurrean, eta Ameriketako Estatu Batuen eta Britainia Handiaren finantziazioa kenduta, Nasser-ek laguntza eskatu zion SESBi. Egipto ez lerrokatzeak, 1955eko Bandungeko konferentziaren ondorioz, herrialdeari bloke komunistako herrialdeekin harremanak estutzeko aukera eman zion, eta SESBen laguntza ekonomiko eta teknikoa onartu zuen, Estatu Batuek Asuango presaren finantziazioan parte hartzeari uko egin ondoren.^[3]
Mugimendu horren aurrean, britainiarrek, frantsesek eta israeldarrek 1956ko urrian inbaditu zuten Egipto. Sinai eta kanalaren inguruko tropa inbaditzaileek munduko presioaren eta Nazio Batuen ebazpen baten ondorioz, 1956ko abenduan, hilabete gutxi batzuk geroago atera behar izan zuten.
Geroago, 1958an, SESBek laguntza eman zion goi-presaren proiektuari, Gerra Hotzaren garaian, Afrikan nagusi izateko helburuarekin, eta, seguruenik, harrizko eta buztinezko presa handiaren kostuaren herena ordaindu zuen opari gisa. Diru laguntza horretaz gain, teknikari eta makina astunak eman zituen eta diseinua Zuk Hydroproject institutu errusiarraren kontura izan zen.^[2]
Asuango presa altua, 23°58′11.57″N 32°52′41.46″E / 23.9698806°N 32.8781833°E / 23.9698806; 32.8781833 koordenatu geografikoetan kokatua, Egipton, Asuango presa zaharra baino 6,5 kilometro gorago eta Kairotik 850 kilometro hegoaldera dago. Lurrezko materialak dituen presa bat da, buztinezko nukleo batez osatua (ura iragaz ez dadin), eta granitozko harri-lubetaz estalia (presa bere pisuagatik lekuan mantentzen duena).^[5] 3.600 m-ko luzera eta 980 m-ko zabalera du oinarrian, 40 m-ko zabalera gailurrean eta 111 m-ko altuera. Edukiera maximoko baldintzetan, 11 000 m³ ur irten daitezke segundoko. Larrialdietarako gainezkabideak ditu 5.000 m³-ko bolumenerako, eta Toshka ubidea, urtegia Toshka depresioarekin lotzen duena. Nasser aintzira izeneko urtegi honek 480 km luze eta 16 km ditu alderik zabalenean, 6.000 km²-ko azalera du eta 150 - 165 km³ ur ditu. Behe Nubiako zati handi bat urez bete zuen eta 90.000 pertsona baino gehiago lekualdatzera behartu zituen.^[2]
Haren magnitudea azaltzeko, idazle egiptoarrek askotan harrotasunez aipatzen dute presa berria eraikitzeko erabilitako materialak 43 milioi metro kubikora iritsi zirela, hau da, Gizako piramide handiaren tamainara hamazazpi aldiz.^[6] Konparazio horrek esanahi sinbolikoa du egiptoarrentzat, Nasser presidente zenak maiz aipatzen baitzuen: «Antzinatean, piramideak eraikitzen ditugu hildakoentzat. Orain, bizidunentzako piramide berriak eraikiko ditugu».^[7]
Arab Contractors enpresa 1960an hasi zen eraikitzen. Presa Garaia, edo Al saad al Aali, arabieraz, 1970eko uztailaren 21ean amaitu zen osorik; lehen etapan, urtegia, 1964an partzialki amaitu zena, oraindik eraikitzen ari ziren presarekin betetzen hasi zen, eta 1976an lortu zuen guztizko edukiera.
1960an, Asuango presa handiaren kostua 380 milioi libera egiptoarretan zenbatetsi zen, eta espero zen hura amaitu eta bi eta hiru urte bitartean amortizatzea, urte bakoitzeko % 44ko barne-itzuleraren tasaren arabera.^[8]
Asuango presa handiaren proiektua 1971n osatu eta ofizialki inauguratu zenean, proiektuaren azken kostua 560 milioi libera egiptoar izatera iritsi zen. Kopuru horretan, presa eraikitzea sartzen zen, bai eta horrekin lotutako proiektuak ere, batez ere energia sortzeko eta lurrak berreskuratzeko eta Egipton eta Sudanen berriz pertsonak kokatzeko proiektuak.^[8]
Asuango presa handiak onura handiak izan ditu uraren biltegiratzeari, energia hidroelektrikoaren ekoizpenari eta ibaien emariaren kontrolari dagokienez, eta, hala, nekazaritza- eta industria-garapen handiagoa lortzeko potentziala eman dio Egiptori. Hala ere, hura eraikitzeak ondorio garrantzitsuak ekarri zituen, bai gizartean bai ingurumenean, eta arriskuan zeuden komunitateak lekuz aldatzea eragin zuen, Nasser lakuko uren hazkundearen aurrean edo Nilo ibaiaren ertzetan bizi ziren herrien faunan, floran eta ekonomian eragin ekologikoaren aurrean, presa eraiki aurretik.
Egipton, populazioaren % 94 inguru lurraren % 5ean bizi da, eta gainerako lurraldea basamortu antzua da. Asuango presa batez ere ura biltzeko eta nekazaritzako ekoizpena handitzeko eraiki zen.
1952an, Asuango presa eraikitzea planteatu zenean, Egiptoko gizartea eraldakuntza ekonomiko betean zegoen. Populazioa azkar hazi zen, landatzeko moduko lurra baino askoz ere gehiago, eta, ondorioz, oso ondasun urria bihurtu zen. Horri gehitu behar zaio jabeen %6k landatutako lurraren %65 zeukala, eta gainontzeko %94ak, landu zitekeen lurraren %35,4. Giza ugalketaren tasen eta landu daitekeen lurraren ekoizpenaren arteko desoreka horri aurre egiteko, Egiptoko Kontseilu Iraultzaileak Nilon jarri zuen begirada, Asuango presa handiaren proiektuaren bidez irtenbide bat bilatzeko. Izan ere, konponbide egokia ematen zuen Egiptoko populazio gero eta handiagoa elikatzeko eta bizi-maila handitzeko.^[6]
Horrela, Asuango presa altuak munduko urtegi handienetako bat eman dio Egiptori, eta ekoizpenaren hazkunde garbia. Hazkunde hori nabaria izan da ia labore guztietan, baina batez ere arrozaren laborantzan; izan ere, arrozaren ekoizpena, adibidez, % 50 handitu zen 1966 eta 1974 artean.
Bestalde, Asuango presak laborantzarako lur eremua handitzen lagundu zuen. Horretarako, uste da 1975ean presak 912.000 feddan sortzen lagundu zuela (feddan bat 0,42 hektareakoa da gutxi gorabehera). Horrek esan nahi du urtean hiru uzta ere sor zitezkeela, Asuango presa baino lehen uzta bakar batekin alderatuz gero.^[6]
Asuango goi-presaren proiektua, oro har, oso itxaropentsutzat jo zen, batez ere elektrizitate-sorkuntza handitzeari dagokionez, Egiptok . mendean Mehmet Aliren garaietatik lortu nahi zuen industrializazioa sustatuko baitzuen.
Asuango presako zentral hidroelektrikoan hamabi unitate sortzaile nagusi jarri ziren, Francis motakoak, 175.000 kilowatteko ahalmena dutenak. Estazioak 2.100.000 volt sortzeko ahalmena du gaur egun, eta urtean 8 mila milioi kilowatt-orduko gehienezko potentzia elektrikoa du.
Asuango goi-presa batez ere ureztatzeko eta landu daitekeen lurraren azalera handitzeko sortu eta eraiki bazen ere, eraiki zen unean, gutxi gorabehera, Asuango goi-presatik zetorren Egipto soak erabiltzen zuen energiaren %53 (1974ko estatistiken arabera). Lehen aldiz, lotura elektrikoa ahalbidetzen zuen Egiptoko herri gehienetan.^[6]
Asuango presaren eraikuntzak milaka pertsona bizi ziren lurralde zabal batean uholdea eragin zuen. Bertan, Egiptoko tenplu zaharrenetako batzuk zeuden, besteak beste, Abu Simbel konplexua. Garai modernoetako erreskate arkeologikoko proiektu handienetako batean gertatu zen hori, eta arkeologoen mundu mailako parte-hartzea erakarri zuen, «orain edo inoiz» lemapean.^[9]
Urtegiaren azpian geratzeko arriskuan zeuden aztarna arkeologikoak salbatzeko finantza-baliabideak eta baliabide teknikoak Egiptoko eta Sudango gobernuen eskura zeuden baliabideetatik haratago zihoazen. Hori dela eta, UNESCOk nazioarteko laguntza eskatu zuen 1960an antigoaleko gauzak salbatzeko, Nubiako monumentuak babesteko nazioarteko kanpainaren bidez, azpimarratuz ondare arkeologikoa mundu osoarena dela.^[6]
Horrela, monumentu horietako hogeita lau aurkitu, industu eta leku seguruagoetara eraman ziren, hala nola Filae, Kalabsha eta Amadako tenpluak, edo erreskatatzen lagundu zuten herrialdeei eman zitzaizkien, hala nola:
Hauek eman zitzaizkion Khartumeko Sudango Museo Nazionalari:
Ondare arkeologiko hori zaintzeko nazioarteko ahalegin handia egin arren, ukaezina da Asuango urtegiak galera kultural bat eragin zuela, iraganeko zibilizazioen antigoaleko monumentuetan eta eraikinetan aberatsak izateagatik ezagunak ziren lurrak urpean geratu zirelako, batez ere Nubiako lurraldean, Paleolitoko zibilizazio batzuen hondarrak baitzituen (K.a. 120.000-17.000).^[6]
Ondare arkeologikoaren kasuan bezala, Asuango presa eraikitzeak bere jaioterriko nubiar egiptoarrak eta sudaniarrak beste leku batera eramateko beharra sortu zuen, presa eraikitzearen eta aintzira erraldoiaren ondorioz.^[10]
Nasser lakuak Nubiako behealdearen zati handi bat hartu zuen eta 100.000 eta 120.000 lagun bitartean Sudanen eta Egipton birkokatu ziren.^[11] Sudanera, 50.000 eta 70.000 nubiar inguru eraman zituzten Wadi Halfa alde zaharretik eta inguruko herrixketatik. Batzuk Nasser lakuaren ertzean, New Wadi Halfa, sortu berria zen kokaleku batera eraman zituzten, eta batzuk Butanako lautada erdi-idorretik 700 bat kilometrora kokatu ziren, Khashm el-Girba hiritik gertu, ibaian gora dagoen Atbara ibaian.
Egipton, 50.000 nubiarretatik gehienak Kom Ombotik hurbil zeuden lekuetatik Asuandik ibaian behera 45 kilometrora eraman zituzten, «Nubia Berria» deituriko lekura. 47 herrixka sortzeko etxebizitzak eta instalazioak eraiki ziren, eta horien arteko erlazioa «Nubia Zaharra»ren antzekoa zen.^[12][13]
Hala ere, Egiptoko eta Sudango gobernuek Egiptoko eta Sudango nubioarrei bizi-baldintza hobeekin birkokatzea eta kokapen berrietan komunitateak garatzen laguntzea pentsatu bazuten ere, birkokatzearen eta ingurune berrira egokitzearen esperientzia traumatikoa izan zen, eta presaren gizarte-kostu ikaragarria izan zuen, birkokapenentzat onura sozioekonomikoa izan ordez.^[10]
Niloko uren kontrolak errezeloak eragin ditu tradizioz ur emariaren kudeaketan parte hartzen duten herrialdeen artean. William Willcocks, Asuango presa txikia diseinatu zuen ingeniari britainiarraren hitzetan, «Victoria lakua kontrolatzen duenak Egiptoren patua kontrolatzen du».^[14] Horregatik, Asuango presa handia eraiki zen Egiptoko lurretan eta Egiptoren kontrolpean, herrialdearen independentzia politiko eta ekonomikoaren ikur gisa.
Egiptok eta Sudanek 1959an Niloko urei buruzko akordioa negoziatu zuten, ur horiek bi herrialdeentzat modu onuragarrian erabiltzeko helburuarekin. Hala ere, berriki Etiopiako Errenazimentuko Presa Handia eraiki izanak eskualdeko gatazka berritu du Niloko urak kontrolatzeko, eta orain arte izandako statu quoa aldatu du. Azpiegitura erraldoi horrek Egipto eta Sudan eta Etiopia aurrez aurre jartzen ditu, Etiopiak Nilo Urdinaren emaria bere kabuz kontrolatzeko aukera baitu; izan ere, Etiopiak ez ditu onartzen Egipto eta Sudanen arteko 1959ko akordioak, non Niloko uren erabilera eta kontrola ezartzen baitziren.
Asuan edo Sadd al-Aliko presa altuak, Egipto Garaian kokatua eta Niloko ur-goraldiak kontrolatzeko eta energia sortzeko ingurune fisikoa aldatzera zuzendua, ondorio larriak izan zituen milaka urteko ekosistemaren oreka hauskorrean, batez ere hura diseinatu zuten ingeniariek ez zutelako kontuan hartu hura eraikitzeak faunan, floran eta bizilekuko herrien ekonomian izango zuen inpaktu ekologikoa.
Ingurumen-ondorioak lau arazo nagusiren ingurukoak izan dira:
Ura iragazte eta lurruntze bidez galtzea alderdi nagusia da. Horri dagokionez, Michigango Unibertsitateak 1977an egindako urteko berrikuspen-txostenaren arabera, 12,5 mila milioi metro kubiko ur galdu zen, urtegiko urteko ur-ekarpenaren %14.^[6] Horrekin batera, Nasser lakuaren ondoko akuiferoetara ura iragaztearen ondorioz urtegiko emaria galtzeak eragindako kaltea aipatu behar da.^[6]
Bestalde, ur-emaria murrizteak lohiaren eta partikula finen sedimentazio handiagoa ekarri du Nasser lakuan, eta horrek eragotzi egin du Nilo Urdineko uholde-sedimentu ospetsuak igarotzea, historian zehar Egiptoko alubioi-lurzorua sortzen lagundu baitute. Horrek eragina izan du nekazaritzako produktibitatean eta lurzoruaren degradazio-arazoan.^[6]
Hirugarrenik, kezkagarria da ureztatzeko lurzoruaren gazitasun-maila; ibaiaren emaria murrizteak eragin du Mediterraneo itsasoko ur gaziak lurrean sartzea bokaletik hurbil dagoen kostan, eta horrek Niloko delta suntsitzea eta gazitzea, arrantza-tokietako produktibitatea gutxitzea, itsasoko animaliak migratzea, gazitasunagatiko hesia kentzean, eta abar. ekarri du. Ibaiaren ibilguak ongarriek, herbizidek eta pestizidek kontzentrazio handiagoa dute, ur gutxiago jaisten delako.
Azkenik, eskistosomiasiaren intzidentzian espero den igoeraren bidez gaixotasun-mehatxuaren arazoa aipatu behar da.  Izan ere, nekazaritzako ureztatze-kanalak eta Nasser lakuaren ertzak habitat ezin hobeak dira gaixotasunak transmititzen dituzten animalientzat, hala nola malariaren eltxoa (Anopheles eltxoa) eta bilharziasiaren parasitoa zabaltzen duten barraskiloak.