saiakuntza-banku

saiakuntza-banku

SARRERA DESBERDINA:

Europako Banku Zentrala

Europako Banku Zentrala (EBZ) Europar Batasuneko banku zentrala da, eta prezioen egonkortasuna mantentzeaz eta Europar Batasunaren barruan diru-politika ezartzeaz arduratzen da. 1998an sortua, EBZk helburu nagusia du inflazioa kontrolpean mantentzea eta deflazioa saihestea. Sistema deszentralizatuaren bidez funtzionatzen du, eta Batzorde Exekutiboa eta Gobernu Kontseilua dira erabakiak hartzeko organo nagusiak. EBZ kreditu-erakundeak gainbegiratzeaz, euro billeteak eta txanponak jaulkitzeaz eta atzerriko erreserbak kudeatzeaz ere arduratzen da. Bere diru-politikaren esparrua prezio-egonkortasunaren kontzeptuan oinarritzen da eta hori hainbat tresnaren bidez lortzen du, hala nola interes-tasen aldaketak eta arintze kuantitatiboa.
Europarako moneta bakarraren ideia 1970eko hamarkadan proposatu zen lehen aldiz, baina 1992ko Maastricht-eko Ituna arte ez ziren jarri Europako Banku Zentralaren oinarriak^[1]. Maastrichteko Itunak Europar Batasunaren sorrera (EB) ezarri zuen eta moneta bakarra sortzeko baldintzak ezarri zituen. Honela dio EBT (Europar Batasuneko Tratatua) 3.4 artikuluak “Batasunak ekonomia- eta diru-batasuna ezarriko ditu; dirua euroa izango da”.  EBZ 1998an sortu zen ofizialki, eta euroa 1999an sartu zen zirkulazioan ^[1] Baina 2002an erabili al zen lehen aldiz normaltasunez. Hasieran, 11 Estatukidek hartu zuten euroa monetatzat, eta ordutik 19ra iritsi da.
EBZ Alemaniako Bundesbank-aren eredua izan zen, munduko banku zentral arrakastatsuenetako bat izateagatik ospea zuena.^[2] Bundesbank prezioen egonkortasunari atxikimendu zorrotza eta interferentzia politikoekiko independentziagatik ezaguna zen.^[2] EBZ independentea izateko diseinatu zuten, diru-politikaren erabakiak kontu ekonomikoetan soilik oinarritzen zirela bermatzeko asmoz.
EBZk bere lehen urteetan izan zuen erronka esanguratsuenetako bat 2008an hasitako finantza krisi globala izan zen. Krisiak eragin handia izan zuen Eurogunean, eta hainbat estatu kidek krisiak bizi izan zituzten zituzten zorrak zirela eta. EBZk zeregin erabakigarria izan zuen krisia kudeatzen, eta hainbat neurri ezarri zituen, hala nola interes-tasen murrizketak, arintze kuantitatiboa eta likidezia-xedapenak^[3].
EBZk ere kritikak jasan zituen krisi garaian Greziako zorraren krisia kudeatu izanagatik, batzuek bankuaren politikek krisia areagotu zutela argudiatu zutelako.^[4] EBZri leporatu zioten prezioen egonkortasunean gehiegi zentratu zela eta ez zuela nahikoa egin Euroguneko Estatu arazotsuetan hazkunde ekonomikoa laguntzeko.
Azken urteotan, EBZk erronka berriei aurre egin die, besteak beste, Brexit-ak Eurogunean izan duen eragina eta COVID-19 pandemia. EBZk hainbat neurrirekin erantzun die erronka horiei, besteak beste, interes-tasen murrizketak, aktiboak erosteko programa zabalduak eta larrialdietarako likidezia-hornidurak.^[5]
Laburbilduz, EBZk eragin handia izan du Europar Batasunean eta ekonomia globalean 1998an sortu zenetik. Bere historia arrakastak zein porrot nabariek markatu dute, eta bankuak eboluzionatzen jarraitzen du errealitate ekonomiko eta politiko berriei erantzuteko betebeharrarekin.
Europako Banku Zentralak Frankfurten (Alemania) du egoitza nagusia. Bankuaren eraikin nagusia hiriko Ostende auzoan dago, eta bere arkitektura bereizgarriagatik da ezaguna, EBZren bulego exekutiboak biltzen dituen 185 metroko dorrea barne. Bere egoitzaz gain, EBZk beste hainbat eraikin ditu Frankfurten, besteak beste, konferentzia zentro bat eta datu zentro bat. EBZk Frankfurten duen kokapena esanguratsua da, Alemaniako finantza-hiriburua eta Europako finantza-gune garrantzitsuenetako bat baita, eta kokapen ezin hobea da Euroguneko banku zentralarentzat, gainera, EB herrialdeen erdigunean dago kokatuta.
Europako Banku Zentrala 1998ean sortu zenetik, 4 presidente egon dira bakarrik.
Azpimarratzekoa da EBZko presidentearen agintaldia zortzi urtekoa dela, baina kargua bigarren agintaldi baterako berritu daitekeela. Hala ere, presidenteetako inork ez du bigarren agintaldirik bete oraindik. Azkenik, presidenteak berdinketa kasuetan kalitatezko botoa dauka, EBZren ordezkari baita.^[7]
Batzorde Exekutiboa diru-politika ezartzeaz eta bankuaren eguneroko eragiketak kudeatzeaz arduratzen da. Lehendakariak, Lehendakariordeak eta Europako Kontseiluak zortzi urteko agintaldi berriztaezinetarako izendatzen dituen beste lau kidek osatzen dute. Batzorde Exekutiboa astero biltzen da eta lehendakariak ardura zehatzak esleitzen dizkie kideei.
Gobernu Kontseilua Eurosistemako erabakiak hartzeko organo nagusia da, eta Batzorde Exekutiboko kideak eta euroguneko herrialdeetako Banku Zentral Nazionaleko gobernatzaileak barne hartzen ditu. Europako Kontseiluko presidentea eta Europako Batzordeko ordezkari bat bileretara begirale gisa joan daitezke, baina ez dute boto eskubiderik. 2015az geroztik, EBZk Gobernu Kontseiluaren deliberazioen laburpenak argitaratu ditu bere webgunean, bankuaren gardentasunari buruzko kritikei erantzuteko saiakera batean^[10]. Hala ere, gobernadoreen banakako boto-erregistroak ez dira ezagutarazi.
Europako Banku Zentrala Euroguneko banku zentrala da, eta diru-politika egiteaz eta Europar Batasunean prezioen egonkortasuna mantentzeaz arduratzen da^[11]. Funtzioak jasotzen dira EBFT 127-133. artikuluen artean eta baita 282-284. artikuluetan ere. 1998an Maastrichteko Itunaren baitan sortua, EBZk Frankfurten (Alemania) du egoitza nagusia, egitura deszentralizatua du, eta Batzorde Exekutiboa eta Gobernu Kontseilua dira erabakiak hartzeko organo nagusiak.^[12]
EBZren helburu nagusia prezioen egonkortasuna mantentzea da, hau da, epe ertainera prezioak %2 inguruko inflazio-tasan mantentzea, betiere %2 baina gutxiago izanda^[13] . Bankuak hainbat diru-politika tresna erabiltzen ditu helburu hori lortzeko, hala nola  interes-tasak finkatzea, merkatu irekiko eragiketak egitea eta bankuei likidezia ematea^[13].
Bere diru-politikako ardurez gain, EBZk beste eginkizun garrantzitsu batzuk ere baditu, hala nola, euroguneko kreditu-erakundeak gainbegiratzea, euro billeteak eta txanponak jaulkitzea eta  EB Estatukideen atzerriko erreserbak kudeatzea^[14].
EBZk eskuhartze politikoekiko duen independentzia bere funtzionamenduaren alderdi erabakigarria da, ekonomia kontuetan soilik oinarritutako diru-politikaren erabakiak hartzeko aukera ematen baitio.^[15] Bankuaren independentzia hainbat neurriren bidez bermatzen da, hala nola EBko Instituzio gisa duen estatusa, Europako Parlamentuaren aurrean duen erantzukizuna eta bere Batzorde Exekutiboa eta Gobernu Kontseiluko kideen izendapena, berriztaezinak direnak zortzi urteko agintaldietarako^[16].
Orokorrean, EBZk zeresan handia izan du Euroguneko panorama ekonomikoa eratzen hasi zenetik. EBZak egin dituen ekintzak, mundu mailako finantza krisian, Euroguneko zor subiranoaren krisian eta COVID-19 pandemiaren aurrean eragin handiak izan dituzte Europako ekonomian eta baita haratago ere.^[17]
Europako Banku Zentralaren gardentasuna, erantzukizuna eta independentzia funtsezkoak dira Euroguneko banku zentral gisa funtzionatzeko. Hiru printzipio hauek elkarri estu lotuta daude eta ezinbestekoak dira biztanleariaren konfiantza mantentzeko bankuaren ekintza eta erabakietan. Bankuak ez ditu beti errespetatu hiru printzipioak, eta une batzuetan, 2008eko krisian esaterako, biztanleriaren konfiantza erabat galdu zuen. Horrenbestez ondorioztatu al da, nahiz eta jende askok hura “munduko banku zentralik onena” moduan izendatu, ez dutela erabateko garbitasuna erakusten eta kritikari ugari dituztela.
Gardentasunak, EBZk bere erabakiak, politikak eta eragiketak publikoari jakinarazteko duen obligazio eta argitasun mailari  egiten dio erreferentzia. EBZk bere komunikazio kanaletan eta erabakiak hartzeko prozesuetan gardena izan nahi du, horrek publikoaren eta finantza-merkatuen arteko ulermena eta konfiantza sustatzen baitu^[18]. Adibidez, banku zentralak bere funtzionarioen txostenak eta hitzaldiak argitaratzen ditu eta bere diru-politikako erabakiei buruzko azalpen zehatzak ematen ditu.^[19] Honek denak hutsune handi bat dauka ordea. EBZren bilerak ez dira inoiz publikoak. Eskaera ugari egin dira bilerak publikatzeko, Euroguneko populazioak hauek aztertzeko aukera izan dadin, baina bankuak beti ezekoa eman du, gardentasun printzipioa urratuz nolabait.
Erantzunkizunak, EBZk bere ekintzak jendaurrean eta Europako Parlamentuan azaltzeko eta justifikatzeko duen betebeharrari egiten dio erreferentzia. Bankuak jendaurrean erantzukizuna bermatu behar du informazioa emanez, eta Europako Parlamentuari EBZko funtzionarioen aldizkako txosten eta agerraldien bidez.^[20] EBZren erantzukizuna are gehiago indartzen da bere Batzorde Exekutiboko kideek Parlamentuko Ekonomia eta Diru Arazoetarako Batzordearen aurrean entzunaldietara joateko eskakizuna baitute.^[21]
Independentziak, EBZk kontu ekonomikoetan soilik oinarritutako erabakiak hartzeko eta politikak ezartzeko duen gaitasunari egiten dio erreferentzia, interferentzia politikorik gabe. Independentzia hori ezinbestekoa da bankuak prezioen egonkortasuna bermatzeko eta bere gainerako helburuak lortzeko duen gaitasunean.^[22] EBZren independentzia EBko legedian jasota dago, Europar Batasuneko Funtzionamendu Tratatuan (EBFTn) zehazki, eta bankuak kanpoko edozein eraginetatik libre egon behar duela dio, baita EBko instituzioengandik, gobernuetatik edo beste erakundeetatik ere^[23].
Nahiz eta EBZk gardentasunaren, erantzukizunaren eta independentziaren alde egin beharko lukeen, kritikak eta eztabaidak egon dira bankuaren ekintzen eta erabakien inguruan. Esaterako, batzuek argudiatu dute EBZren arintze kuantitatiboaren programak gobernu bonu kopuru handiak erostea dakar eta nahi gabeko ondorioak izan ditzakeela, hala nola desberdintasun ekonomikoa areagotzea.^[24] Beste batzuek kritikatu dute EBZk ez duela nahikoa egin Euroguneko hazkunde ekonomikoa sustatzeko edo prezioen egonkortasunaz gain ez dituelako beste helbururik sustatu^[25].
Wim Duisenberg (1998-2003)
Jean-Claude Trichet (2003-2011)
Mario Draghi (2011-2019)
Christine Lagarde (2019-egun)