uhin-luzera

Uhin-luzera

Uhin-luzera uhin edo funtzio periodiko baten periodikotasun espaziala da edo, beste era batera: uhin batean bibrazio-egoera edo fase berean dauden ondoz ondoko bi punturen arteko distantzia da. Uhin-luzera mota guztietako uhinen ezaugarria da, hala nola uhin bidaiarienak, uhin geldikorrenak eta uhin elektromagnetikoenak. Normalean, lambda (λ) hizki grekoarekin izendatzen da.
Uhin-luzera uhinak zeharkatzen duen ingurunearen araberakoa da; adibidez, hutsa, airea edo ura zeharkatzeak uhin-luzera baldintzatzen du. Uhinen adibideak dira argia, itsasoko olatuak, edota soinua. Uhin-fenomenoetako uhin-luzeren eskalari espektro deritzo. Nazioarteko Unitate Sisteman, uhin-luzeraren unitatea metroa da.
Uhin-luzerak uhin sinusoidal bidaiari baten posizio espezifiko bakoitzean dagoen mugimendua deskribatzen du. Mugimendu horrek hurrengo adierazpena jarraitzen du^[1]:
${\displaystyle y(x,t)=A\cos {\Bigl (}2\pi \left({\frac {x}{\lambda }}-ft\right){\Bigr )}=A\cos {\Bigl (}{\frac {2\pi }{\lambda }}{\bigl (}x-vt{\bigr )}{\Bigr )},}$
non
Uhin-luzerak hurrengo erlazioak betetzen ditu:
${\displaystyle k={\frac {2\pi }{\lambda }}={\frac {2\pi f}{v}}={\frac {\omega }{v}},}$
eta
${\displaystyle \lambda ={\frac {2\pi }{k}}={\frac {2\pi v}{\omega }}={\frac {v}{f}}.}$
Erlazio hauetan,
Uhin geldikorra leku batean geratzen den mugimendu oszilakorra da. Uhin sinusoidal geldikor batek mugimendurik gabeko puntuak ditu, nodo deritzenak. Bada, uhin-luzera nodoen arteko distantziaren bikoitza da.
Muga baldintzen ondorioz, uhin geldikorren nodoak existitzen diren espazioaren mugen artean egon behar dira. Horrek baimendutako uhin-luzerak mugatzen ditu ${\displaystyle \lambda ={\frac {2L}{n}}}$ adierazpenak ematen dituen balioetara, non L espazioaren luzera eta n edozein zenbaki oso (1,2,3...) diren.  
Uhin geldikorra bi uhin sinusoidal bidaiariren batuketa gisa ikus daiteke, kontrako norabideko abiadurekin bidaiatzen ari direnen artekoa. Ondorioz, uhin-luzera, periodoa (maiztasunaren alderantzizkoa) eta uhin-abiadura elkarrekin erlazionatuta daude, bidaiatzen duen uhin baten kasuan bezala^[2].
Louis de Brogliek postulatu zuen momentu linealdun partikula orok bere uhin-funtzio kuantikoarekin lotuta dagoen uhin-luzera duela, de Broglieren uhin-luzera deitua:
${\displaystyle \lambda ={\frac {h}{p}},}$
non h Plancken konstantea den eta p partikularen momentu lineala (objektu baten masaren eta abiaduraren arteko biderkadura) den^[3].
Hipotesi honekin, argiaren uhin-partikula bitasunarekin bezala, materiaren uhin-partikula bitasuna aurresan zuen, eta mekanika kuantikoaren oinarriak ezarri. De Broglieren ekuazioa edozein materiari aplikatu ahal zaio. Gorputz makroskopikoek ere uhin bat dute lotuta, baina haien masa handia izanik uhin-luzera oso txikia da; izan ere arbuiagarria izanda. Horregatik, bakarrik masa txikiko partikulek dute uhin-luzera kuantiko esanguratsua.
Uhin elektromagnetiko guztien multzoari espektro elektromagnetikoa deritzo. Argia uhin-luzeraren araberako bandetan sailkatzen da, handienetik txikienera: irrati uhinak, mikrouhinak, uhin infragorriak, argi ikusgaia, uhin ultramoreak, X izpiak eta Gamma izpiak, hurrenez hurren. Banda bakoitzeko uhinek ezaugarri desberdinak dituzte; hala nola, ekoizteko modua, materiarekin elkarri eragiteko modua eta uhinen aplikazio praktikoak.
Uhin elektromagnetikoen energia uhin-luzerarekiko alderantziz proportzionala da, ${\displaystyle E={\frac {hc}{\lambda }}}$ ekuazioaren arabera. Horregatik, uhin-luzera handieneko uhinek, 10³ m-ko ordenakoek, energia txikia dute, eta uhin-luzera txikieneko uhinek, 10^-12 m-ko ordenakoek, berriz, energia oso handia dute. Formalki, espektro elektromagnetikoa jarrai eta infinitutzat jotzen da.

Wikipediarekin konexio arazoren bat gertatu da: