Trengintza Hiztegia

Ez dago emaitzarik

Bilatutako terminoa ez dago hiztegian.

zabalgune

ca eixamplament m
de Aufweitung f
en enlargement
es ensanche m
fr élargissement m
gl ensanche m
it ampliamento m
pt ampliação f

Zabalgune

Zabalgunea hirigintzako hazkunde-forma bat da, hirian bizitegi-esparru berria eraikitzea helburu duena. Hego Euskal Herrian eta Espainian XIX. mendean gertatu zen, industrializazioaren eta demografia-eztandaren eraginez. Hiriaren handitze mota bat zen, planifikatua, sare ortogonal bati jarraituz egina, eta etxe-uharte itxiaren hirigintza-motan oinarritua. Horrenbestez, zabalguneak ohiko kalean oinarrituriko hiri mota bat sortu zuen. Garaiko burgesiaren bizitoki kutunena bihurtu zen, higiene, argitasun eta modernotasunaren ezaugarriak zituelako, alde zaharrek ez bezala. Hori dela eta, zabalgune burgesa ere esaten zaio.
XX. mendean ere egin izan ziren, jatorrizko zabalgunearen ezaugarriak berraztertuta. Gaur egun ere, ez da erabat baztertu hirigintza hazkunde-forma horren erabilgarritasuna, diseinu- eta kudeatze-malgutasun handia baitu.
Zentzu orokorrago batean, eta hirigintzako jakintza-arlotik at, edozein hiri-handitzeri ere zabalgunea deitzen zaio.
XVIII. mendearen bukaeran hirigintza pragmatikoaren aurrekaritzat jo daitekeen proiektu garrantzitsua gauzatu zen Edinburghen, (First) New Town edo lehen zabalgunearen proiektuarekin. 22 urte baino ez zituen James Craig arkitekto eskoziar gazteak irabazi zuen hura garatzeko konkurtsoa. Diseinuak oreka egokia lortu zuen sinpletasun eta konplexutasunaren artean, berehala eragin handiko hiri-proiektu bilakatu zela. Craigek 175 x 140 metroko etxe-uharteez osatutako sare ortogonal bakun bat proposatu zuen, espazio publikoa ardatz hartuta, plaza bana ezarriz antolakuntzaren mutur bakoitzean. Tamaina txikiagatik ezin da zabalgune huts gisa kontutan hartu, baina aurrerapauso garrantzitsua ekarri zuen.
Industria Iraultzak hiri handien hazkunde demografiko itzela sortarazi zuen XIX. mende erdialdera. Hiri askotako harresiek egoera jasanezina sortarazi zuten hiribilduetan, hazkundea ekiditen zutelako, eta barneko dentsitatea hainbat aldiz biderkarazten. Harresiez barneko Bartzelona zaharrean, adibidez, hektareako 900 biztanle zeudela kalkulatzen da.^[1] Hori dela eta, harresiak eraisteko erabakia hartu zen askotan, hirien zabaltzeari ekin ahal izateko eta, horrela, hiriari beharrezko osasun eta erosotasuna eskaintzeko. Hirien zati berriek zabalgune planak direlakoei jarraitzen zieten: lerrokadura-planoak eta eraikuntza-ordenantza bereziak zehazten zituzten planoak ziren.
Zabalgunearen oinarri teorikoak finkatu zituena Ildefons Cerdà ingeniaria izan zen, 1860an eraikitzen hasi zen Bartzelonako zabalgunearen antolatzaile nagusia. Bartzelonako etxe-uhartea 113,3 metroko lauki alakatuan diseinatu zuen, kale tipoak 20 metroko zabalera zuela, garai hartarako nahiko dimentsio handia zena. Zabalgunearen plan osoak 1.300 hektarea inguruko azalera zuen, Bartzelonako udalerriaren %14a, gutxi gorabehera.
Bitxia bada ere, Cerdàren plana gauzatzea Espainiako Gobernuaren inposizioa izan zen, zabalgunea diseinatzeko konkurtsoa Antoni Rovira i Trias hirigileak irabazi baitzuen,^[2] 12 metroko zabalerako kaleetan oinarritzen zen eta eragin barrokoagoa zuen antolakuntza-proposamen batekin. Horrek polemika bizia piztu zuen hirian, baina Cerdàren zabalgune isotropoa gailendu eta egikaritu egin zen, hasiera batean pentsatutako eraikigarritasuna nabarmen igo eta gero.
Aipatu beharra dago Cerdàk hirigintzaren hizkuntzan ere ekarpen handiak egin zituela, adibidez, berak asmatu zuen gaur hain hedatua den urbanizazio terminoa.^[3] Haren eredu teorikoa honako esaeran laburbildu zuen, 1867ko Teoría general de la urbanización izeneko idazlan seminalaren hasieran emana:
Bartzelonakoaren antzerako zabalguneak proposatu eta gauzatu ziren Madrilen (Castro plana, 1860), Atenasen, Aljeren edota Barin (Trotti plana), beste batzuen artean.
Laburbilduz, XIX. mendeko zabalgune burgesaren ezaugarri nagusiak honakoak izan ziren:
Mugimendu Modernoak proposatutako antolakuntza irekiaren hirigintza-porrota gertatu eta gero, XX. mendearen azken laurdenean zabalgunearen berrirakurketa egin zen, behinik behin, Europako testuinguru urbanoan. Esan daiteke kaleari protagonismoa itzuli zitzaiola.
Hala ere, garrantzi handiagoa eman zitzaion etxe-uharteari berari, ia-ia eraikuntza-forma autonomo gisa tratatuz.^[5] Ondorioz, etxe-uhartera bueltatze horretan, XIX. mendeko zabalgunearekin alderatuz, kaleak hiri-protagonismoa galdu zuen, etxe-uhartearen patioa hirira ireki egin zelako. XX. mendeko zabalgunearen hirian, oinezkoak kaletik joan zitezkeen, ohi bezala, baina etxe-uharteen patioetan zehar ere.
Halaber, etxe-uharteak, XIX. mendean ez bezala, era bateratuan sustatu eta eraiki egin ziren eskuarki, kalearen aniztasun estetikoa gutxituz. Arrazoietako bat autoentzako sotoetako aparkalekuen beharra izan zen, zeinak etxe-uharte osoa hartu behar zuen. Bestalde, etxebizitzen azalera eta eraikinen sakonera nabarmen txikitu zen, garai hartan, gaur egun bezalaxe, etxebizitzei orientazio bikoitza izan zezaten eskatzen baitzitzaien, aireztapen gurutzatua sortu ahal izateko. Sakoneraren murrizte horrek argi-patio txikien desagerpena ekarri zuen.
XX. mendeko zabalgune mota honen adibide ditugu etxe-uharteetan oinarritzen diren Bilboko Miribilla edota Donostiako Benta Berri eta Loiolako Erriberetako auzo berriak.