zuin

SARRERA DESBERDINA:

Zuia

Zuia Arabako iparraldeko udalerri bat da, Zuia-Gorbeialdea eskualdeko handiena. Gasteiztik 18 bat kilometro iparraldera dago. Haren herriburua Murgia da.
Izenaren amaieran agertzen den -a hori, itsatsia da, beraz Zuiako, Zuiatik, Zuiara... idatzi behar da.^[5][6]
Zuia Gorbeiaren magalaren inguruan dago, eta Arabako mendirik altuenera igotzeko abiapuntua da. Arrato eta Badaiakoa udalerriaren muga naturalak dira, eta aipatzekoa da haranaren erdialdean dagoen Atxabal-Oroko mendigunea.
Udalerria zeharkatzen duen ibai nagusia Baias ibaia da.
Lehen aldiz 1025. urteko dokumentu batean aipatuta ageri da, Donemiliagako goldean: Zuhia Barrutia.^[7][8]
Gerora, honela dokumentatu da: Zuvarrutia (1180. urtean); Zuhivarrutia, (1229); Çuiabarrutia, (1257); Zuibarrutia, (1417).^[9]
Gerardo López de Gereñuk beste aldaera batzuk ere jaso zituen: Zuffia, (1025); Zufia, (1089); Sufia, (1138); Zuya (1742).
Pentsa daiteke Donemiliagako goldean aipatzen diren Zuffia de Iuso eta Zuhia Barrutia biek barruti berberari egiten ziotela erreferentzia. Dokumentu horretan aipatzen diren herriek "rega" bat edo bi ematen zioten Donemiliaga Kukulako monasterioari. Zuffia de Iuso eta Zuhia Barrutia horiek aipatzen direnean, bederatzi "rega" eman zutela ikusten da. Pentsa daiteke Zuffia de Iuso eta Zuhia Barrutia horiek bereizi nahi izan zirela dokumentuan alboko Zuffia de Susotik.^[10][11]
Esaten da Erdi Aroko ganboatar eta oinaztarren arteko gatazka odoltsuek Zuian izan zutela sorrera^[12].
Etimologia hau proposatu da: Zubia > Zuhia / Zuffia > Zuia.^[13]
Zuiako udalerriak 13 herri hauek ditu:
XX. mendearen lehen erdia gorabeherarik gabe igaro zen Zuiako populazioari dagokionez. 1950eko hamarkadatik aurrera, ordea, populazioak beherako joera hartu zuen, gehienbat Gasteiz eta Bilbo hirietarako izandako emigrazioaren ondorioz.
1980ko hamarkadatik aurrera, garraiobideak hobetzearen eta hirietako etxebizitzen prezio altuen ondorioz, jende berria iritsi zen udalerrira, batez ere Murgira eta haren inguruetara. Horrek populazioa handitzea eragin zuen. Hala ere, populazio berri horren gehienak ez zuen lanik egiten udalerrian, Gasteizen baizik, eta udalerria lo-hiri bihurtu zen biztanle horientzat.
2023ko hauteskundeen ondorengo Zuiako udalbatza
Alderdia
2023ko maiatzak 28
Boletin Oficial del Territorio Historico de Alava (Gaztelaniaz)
Hauek izan dira Zuiako azken alkateak:
Araba Bus sareko eta lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:
Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak bi linea ditu udalerrian:
Zuiako hizkuntza nagusia euskara izan da XIX. mendea arte; bertako hizkera mendebaleko euskararen aldaera zen, eta XX. mendean atzerakada nabarmena izan zuen, erabat galtzeraino. Mende haren azken laurdenean abiatutako berreskuratze prozesuaren ondorioz, gaur egun zuiarren % 48,7 inguru da euskalduna, eta hiztun horiek biltzeko asmoz sortua da Bidabarri euskara taldea.

Altube • Ametzaga • Aperregi • Bitoriano • Domaikia • Gillerna • Jugo • Lukiano • Markia • Murgia • Sarria • Zarate • Ziorraga