zunda

SARRERA DESBERDINA:

Zubi

Artikulu hau eraikuntzari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Zubia (argipena)».

Zubia ibai, errepide, trenbide, haran edo kideko oztopo geografikoen gainetik igarotzeko eraikuntza da^[1], azpiko hutsartea itxi gabe. Zubiaren diseinua ezberdina da bete behar duen funtzioaren eta eraikiko den kokalekuaren arabera, edo eta hura egiteko erabiliko den materialaren eta eraikitzeko eskura dauden baliabideen arabera. Horien artean daude ohikoenak: zubi arkudunak, zubi habedunak eta zubi esekiak.
Euskal Herrian badira Gizateriaren Ondare izendatutako zubiak:
Zubi hitzaren etimologia "zur-bide" da^[2].
Zubiek izan duten garrantzi handia dela-eta, Euskal Herrian leku-izen ugari daude Zubi hitza edo bere eratorriak dutena^[3], hala nola Zubieta, Ezterenzubi, Ziburu eta Zubiri. Horietako askok abizenak eman dituzte.
Ziurrenik lehenengo zubiak naturak berak sorturikoak izan ziren, erreka baten gainean eroritako zuhaitz batek osatu zezakeen, adibidez. Historiaurrean jada gizakiak zuhaitzez edo harriekin egindako pasabideak erabiltzen zituen errekak zeharkatzeko. Hasierako zubi hauek ez ziren oso onak eta nekez jasan zitzaketen pisu handiak. Egitura hobeen beharrak zubien garapena bultzatu zuen. Erromatar Inperioan erabili zen lehenbizikoz zubi arkudunak eta akueduktuak eraikitzeko. Egitura honi esker zubiek askoz baldintza gogorragoak jasan zitzaketen denbora luzeagoz, zubi erromatar askok oraindik zutik dirautelarik.
Sokazko zubi esekiak Inka zibilizazioak erabili zituen Andeetan XVI. mendean, europar kolonializazioaren aurretik.
XVIII. mendean aurrerapen handiak izan ziren habeez eraikitako zubietan Hans Ulrich, Johannes Grubenmann eta beste batzuen eskutik. Zubien ingeniaritzako lehen liburua Hubert Gautierrek idatzi zuen 1716an.
XIX. mendean industrial iraultzarekin batera burdina erabiltzen hasi ziren zubien eraikuntzan. Hau ordea, ez zen oso egokia pisu handiak eusteko, burdinak ez baitzuen indar elastiko nahikorik. Zubien eraikuntzarako altzairua erabiltzen hastearekin batera zubi luzeagoak egitea lortu zen, hauetako asko Gustave Eiffelen ideiak jarraituz.
Zubiak hainbat modutan sailka daitezke. Kategoria ohikoenen artean daude egitura mota, erabilitako materiala, zer daramaten eta finkoak zein mugikorrak diren.
Zubiak sailka daitezke egituraren arabera, eta nola banatzen diren bertan trakzioa, konpresioa, makurdura (flexioa), ebakidura eta bihurdura. Egitura gehienek hauek guztiak dituzte hein batean, baina bakan batzuk dira nagusiak. Adibidez, habe bat flexioan dago eta zubi esekietako kableak trakzioan. Zenbait egiturek izan dezakete mota bat funtzio nagusi gisa eta beste bat bigarren mailakoa, zubi eseki baten taula bezala.
Esfortzuak euskarriei edo harroinei transmititzeko moduaren arabera, zubiak hiru kategoriatan sailka daitezke:
Esfortzu motaren arabera, bost kategoriatan sailka daitezke^[4] :
Egitura motaren arabera ordea, zubi mota ugariago daude:
Zubi bat trenbide batentzat, errepide batentzat, oinezkoentzat edota ur zein gas hodientzat eraikia izan daiteke. Eraikia izan den helburuaren arabera murrizketak izango ditu. Adibidez, autobide bateko zubia ziurrenik ezingo dute oinezkoek erabili.
Zubi askoren azpialdeak, edo zubipeak, etxe gabeko jende askorentzako gotorleku bilakatu dira. Graffitizaleek ere sarri margotzen dituzte zubipeak.
Akueduktu bat ura garraiatzeko erabiltzen den zubi bat da, bidezubi baten antzera altuera berean dauden bi puntu elkartuz.
Irudi politagoa emateko zubi asko beharrezkoa baino altuagoak eraikitzen dira. Zubi hauek ohikoak dira Asia ekialdeko estiloko lorategietan eta "ilargi zubi" deritzaie.
Jauregi askotako zelaietan ere zubi asko aurki daitezke, errekatxo artifizialak zeharkatuz. Zubi hauek helburu praktikoa baino beste esanahi batzuk dituzte.
Zubiek honako atalak izan ahal dituzte:
Zubi baten eraginkortasun estrukturala zubiaren pisuaren eta eutsi dezakeen pisuaren arabera neurtu daiteke. Esaterako zubiaren pisu unitateko honek zenbat pisu eutsi ditzakeen izan daiteke eraginkortasuna neurtzeko modu bat. Hau da, zubiak bere pisua zenbat aldiz eutsi dezakeen.
Eraginkortasun ekonomikoari dagokionez beste faktore batzuk izango dira kontutan hartzekoak: zubiaren eraikuntza, materialak, kokapena, zubia izateak suposatzen duen aurrezkia beste bide batzuk erabili ordez, beharra... Gerta daiteke zubi baten eraginkortasun ekonomikoa oso ona izatea baina eraginkortasun estrukturala aldiz txarra. Hau gertatzen da, esaterako, konpresio indarra erabiltzen duten zubietan. Eraginkortasun estruktural eskasa duten arren ekonomikoki oso eraginkorrak izan daitezke, beharrezko materialak gertu dauden lekuetan. Beste batzuetan garrantzi handiagoa du itxurak. Zubiak oso handiak baldin badira berriz, normalean esekiak izan beharko dira.
Zubiek instalazio bereziak izan ditzakete beren baitan, Bratislavako Nový Most zubiko dorreak duen jantokiaren antzera. Zubi esekien dorreak antenak jartzeko erabil daitezke. Zubiak linea elektrikoa eramateko ere erabil daitezke Storstrøm zubia bezala.